Akıllı İlaç Nedir? Hangi Kanserlerde Kullanılır?

 

Kanser çağımızın önde gelen hastalıklarından biri olup erken teşhis edildiğinde tedavi etmek mümkün olabiliyor. Cerrahi, radyoterapi ve kemoterapi genellikle ilk akla gelen tedavi yöntemleri. Ancak son zamanlarda immünoterapinin de bu listeye eklenmesiyle kanser tedavisi yeni bir seviyeye ulaştı. Uzmanlar kanser tedavisinde hedefe yönelik terapi ya da diğer adıyla akıllı ilaçların önemini dile getiriyor ve bunların uygun hasta ve zamanda kullanılmasının büyük öneme sahip olduğunu belirtiyor. Akıllı ilaç kullananlar yorumları ve hakkında merak edilenleri sizler için derledik.

Kanserde Akıllı İlaç Nedir?

Kanser hastalığı normal vücut hücrelerinin genetik yapısında meydana gelen değişiklikler neticesinde kontrolsüz şekilde çoğalma kabiliyeti kazanmalarıyla oluşur. Mutasyonların tetiklediği değişimler nedeniyle kanser hücreleri büyür, gelişir ve yayılır. Her tür kanserde mutasyonlar o kanserin spesifik değişikliklerine yol açabilir. Bilim insanları bu değişimleri keşfettikçe ve kansere dair bilgi arttıkça hedefe yönelik terapi daha önemli hale gelmiştir. Hedefe yönelik tedavinin en önemli bileşenlerinden biri olan akıllı ilaç kanser hücrelerinin kontrolsüz çoğalma ve yayılma yeteneğini engellemeyi hedefler. Mutasyonların kazandırdığı bu özelliklere karşı durmayı amaçlayan molekülleri içeren akıllı ilaç kullanımı kanser tedavisinde giderek daha belirgin bir rol oynar. Kanser tedavisinde kullanılan akıllı ilaçların yararları aşağıdaki gibidir:

Bağışıklık sistemini kanser hücrelerini yok etmede destekler: Kanser hücrelerinin hızla çoğalması ve yayılmasının sebeplerinden biri bağışıklık sisteminden kaçabilmeleridir. Bu hücreler mutasyonların sağladığı bazı özellikleri değiştirerek immün sistemin tanımasını engeller. Böylece vücutta tanınmadan büyür ve yayılır. Akıllı ilaçlar ise kanser hücrelerini işaretleyerek bağışıklık sisteminin onları tanımasını kolaylaştırır. Bu nedenle immün sistem tarafından tanımlanan hücreler zararlı kabul edilerek ortadan kaldırılır.

Kanser hücrelerinin çoğalmasını engeller: Sağlam vücut hücreleri yalnızca dışarıdan bir bölünme sinyali aldıklarında çoğunluk gösterir. Bu sinyaller hücrenin dış katmanındaki proteinlere bağlanarak hücreye bölünme emri verir. Normal koşullarda bu durum yalnızca bedenin hücre çoğalmasına ihtiyaç duyduğu zamanlarda gerçekleşir. Ancak kanser hücrelerinde bu sinyal süreci bozulmuştur. Kanser hücreleri bölünme sinyali almadan da çoğalmaya devam eder. Akıllı ilaçlar bu sinyal mekanizmasını durdurarak sürekli olarak bölünen kanser hücrelerinin çoğalmasını önleyebilir ve kontrolsüz kanser büyümesini engellemeye yardımcı olabilir.

Tümör içindeki damarların gelişimini kısıtlar: Tümörün büyümesi için kan akışına gereksinim duyar. Tümörü oluşturan kanser hücreleri besin ve oksijene ihtiyaç duyduğu için tümör içinde damarlar gelişmeye başlar. Bu işlem anjiyogenez olarak bilinir. Akıllı ilaçlar bu anjiyogenez sürecini durdurarak tümörün büyüklüğünü sınırlandırabilir ve mevcut damarların küçülmesine neden olarak tümör boyutunu azaltabilir.

Kanser hücrelerini öldüren ilaçları kanser hücrelerine yönlendirir: Kemoterapi radyasyon veya toksin gibi kanser hücrelerini öldürme kabiliyetine sahip maddelerin akıllı ilaçlarla birleştirilerek kullanılması faydalı olabilir. Bu maddeler akıllı ilaçlar sayesinde yalnızca kanser hücrelerini hedef alır ve etkisini sadece bu hücreler üzerinde gösterir.

Kanser hücrelerinin ölümünü tetikler: Normal hücreler zarar gördüklerinde ya da artık gerekli olmadıklarında ölür. Kanser hücreleri bu yeteneği kaybetmiştir. Bazı akıllı ilaç çeşitleri kanser hücrelerinin ölümünü sağlayarak tümör oluşumunu engelleyebilir.

Tümör gelişimi için gereken hormonların etkisini kısıtlar: Prostat meme gibi bazı kanser tipleri hormona bağımlılık gösterir. Bu tür tümörlerin büyümesi çeşitli hormonlara bağımlıdır. Akıllı ilaçlar bu hormonların etkisini engelleyerek tümör büyümesini kontrol altına alabilir. Akıllı ilaçlar tümör gelişimini hormon üretimini keserek veya etkilerini bloke ederek engelleyebilir.

Akıllı İlaç Çeşitleri Nelerdir?

Kanser tedavisi için çeşitli akıllı ilaç türleri kullanılır. Bu türler aşağıdaki gibidir:

• Hormon Tedavileri: Bu tür terapiler hormonal kanserlerin tedavisinde uygulanır. Hormonların büyük bir rol oynadığı meme ve prostat kanseri gibi durumlarda kullanılabilen bu yöntem hormonların üretimini durdurarak veya onların etkisini engelleyerek çalışır.
• Sinyal İletim Engelleyicileri: Kanser hücreleri dış ortamdan sinyaller alabilir ve bunlara uygun olmayan tepkiler verebilir. Tirozin kinaz hücre içine iletilmesi gereken sinyalleri algılayan bir protein türüdür. Bu protein hücre bölünme sinyallerinin iç iletimiyle de ilgilidir. Kanser hücrelerinin sürekli olarak bölünme sinyali aldığı ve çoğalmayı sürdürdüğü durumlarda proteinin bloke edilmesi gerekebilir. Bu amaç için osmertinib, imatinib, gefitinib ve erlotinib gibi ilaçlar kullanılır.
• Gen İfade Düzenleyiciler: Hücresel gen ifadesinin düzenlenmesine yardımcı olan proteinlere etki eder.
• Apoptoz Tetikleyicileri: Apoptozis normalde hasar gören veya genetik materyali mutasyona uğrayan vücut hücrelerinin kontrollü bir şekilde ölmesidir. Kanser hücrelerinde bu mekanizma bozulmuştur ve mutasyonlara rağmen hayatta kalıp çoğalmaya devam eder. Apoptoz tetikleyici ilaçlar kanser hücrelerinde bozulan bu mekanizmayı canlandırarak hücre ölümünü sağlar. Bortezomib, oblimersen ve olaparib bu tür ilaçların örneklerindendir.
• Anjiyogenez Engelleyicileri: Bu akıllı ilaç grupları tümör büyüklüğünün artması için gereken yeni damar oluşumunu engeller. Bir büyüme faktörü olan VEGF (Vasküler Endotelyal Büyüme Faktörü) molekülünün etkisini durdurarak tedavi potansiyeli sunan akıllı ilaçların çeşitleri vardır. Bevacizumab, sunitinib ve thalidomid bu ilaç grubunda bulunur.

İmmünoterapi yöntemi bağışıklık sisteminin kanser hücrelerini tanımasını kolaylaştırır. Bu tedavide monoklonal antikorlar kullanılır. Bunlar belirli kanser türlerine özgü olarak üretilir. Monoklonal antikorlar spesifik olarak belirlenen kanser hücrelerine bağlanır ve bağışıklık sisteminin bu hücreleri tanıması ve yok etmesi sürecinde rol oynar. Transtuzumab, bevacizumab, rituximab ve cetuximab gibi ilaçlar immünoterapi uygulanan kanserde kullanılan akıllı ilaçlardandır.

Akıllı İlaçların Klasik Kemoterapiden Farkı Nedir?

Kanser hücreleri normal hücrelerden daha hızlı çoğalır. Klasik kemoterapiler genellikle hızlı bölünen hücrelere etki eder bu hücreleri bulup durdurur ve sonunda öldürür. Ancak hedefe yönelik ilaçlar bir hücrenin çoğalıp çoğalmadığına bakmaksızın kanser hücrelerine spesifik olarak etki eder veya belirli bir kanserde görülen farklı bir yapıyı bloke eder. Bu iki tedavi arasındaki en büyük farktır ve bu fark nedeniyle yan etkilerde değişiklikler olabilir. Klasik kemoterapi ilaçları tüm bölünen hücreleri engellediği için normal bölünen hücreleri de öldürür. Kemik iliği hücresi ağız mukozası hücresi ve saç hücreleri daha sık bölünür dolayısıyla kemoterapinin bu hücreleri de engellemesi sonucu yan etkiler genellikle bu alanlarda gözlenir. Kemik iliğinin bloke olması, saç dökülmesi ve ağız veya bağırsaklarda yara ya da ishal gibi...

Akıllı İlaçlar Hangi Kanser Türlerinde Etkili?

Günümüzde akıllı ilaçlar çeşitli kanser türlerinde tercih edilir. Öncelikle kadınların hormon tedavisi altında olduğunu bildiğimiz anti-östrojenler aslında bir tür akıllı ilaçtır ve bunlar yaklaşık 30-40 yıldır kullanılır. Benzer biçimde östrojeni bağlayan reseptörler vardır ve bu reseptörlerle yarışan ilaçlar östrojenin bağlanmasını ve sonuç olarak hücrenin uyarılmasını engeller. Şimdilerde meme kanseri ile alakalı pek çok yeni ve hedef odaklı ilaç bulunmaktadır. Her ne kadar her durumda olmasa da kalınbağırsak, mide, bir kısım akciğer kanseri ile yumuşak doku, kemik iliği, lenfoma ve pankreas gibi değişik kanser türleri için bu ilaçlar kullanılabilir.

Kanserde Akıllı İlaç Hangi Evrede Kullanılır?

“Kanserde akıllı ilaç hangi evrede kullanılır?” sorusunun yanıtı da merak edilenler arasındadır.  Akıllı ilaçların kanser tedavisinde kullanımı pek çok unsura bağlıdır. Mesane, beyin, meme, rahim ağzı, kolon, yemek borusu, baş ve boyun, gastrointestinal sistem, böbrek, akciğer, pankreas, deri ve tiroit dahil olmak üzere bir dizi farklı dokunun veya organın kanserinde akıllı ilaçlar uygulanabilir. Ancak akıllı ilaçlar belirli mutasyonların var olduğu durumlarda etkili olabilir. Bu nedenle kanser hastalarının genetik testlerle hedefe yönelik tedaviye uygun olup olmadıkları incelenir.

Akıllı ilaçlar genellikle yerel olarak ileri evre ya da uzak metastaz yapmış hastalıkta kullanılırken bazıları ameliyat sonrasında koruyucu amaçla da uygulanabilir. Sonuç itibariyle kanserde akıllı ilaçların kullanılabilirliği kanser türüne, kanser hücrelerindeki mutasyona ve hastanın genel sağlık durumuna bağlı olacaktır. Ayrıca kullanılacak olan akıllı ilacın maliyeti de ilaca ve doza göre farklılık gösterecektir. Akıllı ilaç tedavisiyle ilgili daha ayrıntılı ve kişiye özel değerlendirme yapmak için tam donanımlı bir onkoloji merkezi olan sağlık kuruluşuna başvurmanız yararınıza olacaktır.

Akıllı İlaçların Başarı Oranı Nedir?

Akıllı ilaç kullananların yorumları ve uzman görüşlerine göre klasik kemoterapiler belirli kanser türlerine karşı belirli yanıtlar verebilmekteydi yani hastaların yaşam süresini uzatmaktaydı. Erken evre tümörler çoğunlukla ameliyat, yardımcı tedaviler, kemoterapi ve hormonlar ile tedavi edilebilir. Hatta bazı kanser türleri ileri aşamada bile klasik metotlar ile çözülebilir. Bu yöntemlere hedefe yönelik ilaçların eklenmesi tedavi şansını bir nebze daha arttırabilir. Ancak maalesef pek çok ileri aşama kanser türünde tam anlamda bir kür sağlanabilmiş değildir.

Kür kelimesi hastanın iyileşmesi yani artık hasta olmaması anlamına gelir. Bu tür kanserlerde kemoterapiler belirli bir süre yaşam süresini uzatabilirken, hedefe yönelik ilaçlar bu tedavilere ek katkı sağlayabilir. Örneğin karaciğere metastaz yapmış kalınbağırsak tümörü olan bir hastanın yaşam süresi 3-6 ay iken yeni nesil kemoterapiler ile bu süre birkaç yıla, akıllı ilaçların eklenmesiyle de 5 yıla kadar uzatılabilmiştir. Yeni geliştirilen ilaçlarla bu süreler daha da uzayabilecektir. Ancak ne yazık ki akıllı ilaçlarla bile tam kür sağlanan hastalık grubu hala istenen seviyede değildir. Fakat multiple myeloma ve lösemi gibi hastalıklarda yaşam süresi 20-25 yıla kadar uzatılabilmiştir.

Akıllı ilaçlar hastaya ekstra yaşam süresi kazandırabilmektedir. Akciğer kanserinin bir çeşidinde hastalar hiçbir kemoterapiye tabi tutulmadan sadece basit bir ilaç ile yaşam süresini 1-2 seneden 4-5 seneye çıkarabilmektedir. Ağır hasta olan kişiler tek bir ilaçla sekiz ay, başka bir ilaçla 16 ay hatta 2 yıl daha yaşayabilmektedir. Bu ilaçlar geliştikçe hastaların yaşam süreleri de uzayacaktır.

Akıllı İlaç Yan Etkileri Nelerdir?

Kanser tedavisinde kullanılan akıllı ilaçlar kemoterapi gibi diğer yöntemlere kıyasla daha az zararlıdır. Ancak herhangi bir ilaçta olduğu gibi akıllı ilaç yan etkileri de olabilir. Bu yan etkiler arasında ishal, karaciğer fonksiyonlarındaki düzensizlikler, akne oluşumu, tırnak değişiklikleri, cilt kuruluğu, saç renginin solması, kan pıhtılaşmasının ve yara iyileşme sürecinin bozulması, yüksek tansiyon ve nadiren mide ya da bağırsak delinmesi bulunur.

Akıllı İlaç Ne Kadar Süre Kullanılır?

Akıllı ilaç nedir? Ne kadar süre kullanılır? Akıllı ilaçlar moleküler hedeflemeli tedaviyi başarıyla uygulamak için geliştirilmiş bir ilaç grubudur. Epidermal büyüme faktörü reseptörünün (EGFR) tedavide önemli bir rol oynadığının belirlenmesiyle birlikte EGFR inhibitörleri kanser tedavisinde akıllı ilaç olarak kullanımına başlanmıştır. Hastaların akıllı ilacın ne kadar süreyle kullanılacağı hastanın durumuna, hastalığın türüne, ağırlığına ve evresine bağlı olarak değişkenlik gösterebilir. Tedavi planı ve süresi mutlaka doktorlar tarafından belirlenmelidir.

KAYNAK: https://www.nature.com/articles/s41392-023-01642-x