Karotis Arter (Şah Damarı) Hastalığı Nedir?

05 / NİS
2024

“Şah damarı nerede?” sorusunun yanıtı halk arasında sıklıkla merak edilen konulardan biridir. Karotis arter, halk arasında şah damarı olarak bilinen ve boyunda iki taraflı yerleşik olan damarlardır. Bu damarların tıkanması durumunda karotis arter hastalığı meydana gelir. Karotis arterler, beynin ön kısmına oksijenli kan taşıyan ana damarlardır. Beynin bu bölümü düşünme, konuşma, kişilik özellikleri ve duyusal ile motor işlevlerin yönetildiği alanları içerir. Boynun her iki tarafında yer alan karotis arterlerin nabızları, çene çizgisinin hemen altında hissedilebilir. Şah damarı tıkanıklığı veya tıotis arter hastalığı, genellikle plak adı verilen yağlı maddelerin ve kolesterol kalıntılarının damar duvarında birikmesi sonucu oluşur. Bu durum inme riskini artırarak ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir.

Şah Damarı (Karotis Arter) Hastalığı Nedir?

Karotis arter veya şah damarı boynun her iki yanını geçerek beyne kan akışını sağlar. Bu arterlerin hastalanması beyne kan akışının geçici ya da kalıcı olarak kesilmesine ve böylece beyinde hasar oluşmasına yol açar. Bu durum dünya çapında nörolojik sebepli ölümlerin başında ve kalp-damar hastalıklarına bağlı ölümlerin ikincisinde yer alır.

Şah Damarı Hastalığı Neden Olur?  

Şah damarı hastalığının en yaygın risk faktörleri aşağıdaki gibidir:

• Yaşlanma
• Yüksek tansiyon
• Koroner arter hastalığı
• Kolesterol seviyesinde yükseklik
• Obezite
• Diyabet
• Sigara tüketimi
• Böbrek yetmezliği

Tıpkı kalbi besleyen koroner arterler gibi, karotis arterlerin içinde de ateroskleroz adlı damar sertleşmesi durumu yaşanabilir. Sağlıklı ve düzgün bir yapıdadır. Yüksek kolesterol seviyeleri, obezite ve sigara kullanımı gibi olumsuz faktörler karotis arter duvarında yağlı maddeler, kolesterol kalıntıları ve kireçli artıkların birikmesine yol açar. Bu zararlı maddelerin toplanmasıyla damar duvarında aterosklerotik plak denilen kalın bir tabaka oluşur.

Esnekliğini kaybeden, daralan ya da tıkanan şah damarları beyne giden kan akışını azaltır. Kan akışı kritik seviyenin altına düştüğünde, beynin oksijen alması ve beslenmesi olumsuz etkilenir. Şah damarındaki bu darlık, zamanında ve doğru bir şekilde tedavi edilmezse tam bir tıkanıklığa yol açarak kalıcı inme ve beyin hasarına neden olabilir. Bu durum ayrıca, inme riskinin ciddi anlamda artmasına yol açar. 75 yaşın altındaki erkekler, aynı yaş grubundaki kadınlara göre şah damarı tıkanıklığına karşı daha yüksek risk taşırken; 75 yaşından sonra bu durum tersine dönerek, kadınlar daha büyük risk taşımaya başlar. Koroner arter hastal arter hastalığına yakalanma riski daha fazladır. Genellikle, karotis arterler koroner arterlere göre birkaç yıl sonra daralmaya ya da tıkanmaya başlar.

Şah Damarı Tıkanıklığı Belirtileri Nelerdir?

Şah damarındaki darlık belirti vermeye başlamadan önce belirgin bir seviyeye ulaşmayabilir. Ancak darlık kritik noktaya geldiğinde, aterosklerotik plak bölgesinde meydana gelen geçici pıhtılardan dolayı inmede gözlemlenen bazı belirtiler ortaya çıkmaya başlar. Geçici pıhtının dağılmasıyla belirtilerin yok olduğu bu duruma geçici iskemik atak denir. Bu, beyne giden damarda pıhtı oluşumuna bağlı olarak kısa süreli bir tıkanıklık ve düşük kan akışının yaşandığı, geçici felç hali olarak tanımlanır. Belirtileri inmeyle benzerdir ancak birkaç dakika veya saat sürer ve sonrasında kaybolur. Geçici iskemik atak belirtileri aşağıdaki gibidir:

• Ani görme kaybı, bulanıklaşma veya tek ya da her iki gözde görüş zorluğu
• Yüzün, vücudun bir tarafının ya da bir kol veya bacağın hissizleşmesi, karıncalanması veya güçsüzleşmesi
• Yürüme güçlüğü, denge kaybı, koordinasyon eksikliği
• Aniden başlayan baş dönmesi
• Bilinç karmaşası
• Afazi olarak bilinen konuşma sorunu
• Ani başlangıçlı şiddetli baş ağrısı
• Hafızayla ilgili problemler
• Yutma güçlüğü (Disfaji)

Geçici iskemik atak önemli bir tıbbi durumdur çünkü büyük ve kalıcı bir inmeye dönüşme riski vardır ve bu durumu tahmin etmek mümkün değildir. Bu nedenle, yukarıda belirtilen semptomlardan herhangi birini yaşarsanız, hayati tehlike oluşturabilir, bu yüzden acil yardım istemeniz gerekmektedir. Araştırmalar, geçici iskemik atak geçiren bir kişinin büyük bir inme riskinin genel popülasyona kıyasla on kat daha fazla olduğunu göstermiştir.

Şah Damarı Tıkanıklığına Hangi Bölüm Bakar?

Sağlık kurumlarında şah damarı tıkanıklığı teşhisi ve tedavisi için nöroloji bölümüne başvurulması gerekmektedir. Şah damarındaki daralma veya tıkanma durumlarının stent ile tedavisi ise girişimsel nöroradyoloji ya da kalp-damar cerrahi uzmanları tarafından gerçekleştirilir. Açık cerrahi yöntemi olan karotis endarterektomi ise yalnızca kalp-damar cerrahları tarafından uygulanır.

Şah Damarı Tıkanıklığı Tanısı Nasıl Konur?

Karotis arter hastalığı genellikle belirti göstermez ve tanısı sıklıkla geçici iskemik atak ya da felç sonrası konur. Bu nedenle, düzenli doktor kontrolleri teşhis için hayati öneme sahiptir. Fizik muayene sırasında steteskopla yapılan şah damarı kontrolü, karotis arter hastalığının belirlenmesinde yardımcı olabilir. Boynun steteskop yardımıyla dinlenmesi ve bir üfürüm duyulması, şah damarı darlığını tespit etmenin basit, güvenilir ve ekonomik bir yoludur. Üfürüm, aterosklerotik hastalık ve dolayısıyla inme riskinin bir işareti olabilir. Eğer geçici iskemik ataktan kaynaklanabilecek belirtiler yaşıyorsanız, bunu doktorunuza bildirmeniz muayenenin bu yönde yoğunlaştırılmasına yardımcı olacaktır. Şah damarı tıkanıklığı şüphesi çeşitli testler ve görüntüleme teknikleri kullanılır.

Şah damarının ultrason ve doppler testleri bu durumu teşhis etmek için kullanılır. Bu ağrısız ve kolay uygulanabilen tarama testi, karotid arterlerin görüntülenmesi için yüksek frekanslı ses dalgalarını kullanır. Aterosklerotik plaklar ve kan pıhtıları tespiti ile kan damarlarında darlık veya tıkanma var mı diye kontrol etmekte faydalıdır. Manyetik rezonans anjiyografi (MRA) adlı bu görüntüleme yöntemi, beyin damarları üzerinde detaylı bilgi almak amacıyla güçlü bir mıknatısın kullanımını içerir. Elde edilen veriler daha sonra bilgisayar yardımıyla yüksek çözünürlüklü resimlere dönüştürülür. MRA yöntemiyle, beynin küçük damar tıkanıklıkları bile genellikle belirlenebilir.

Bilgisayarlı tomografik anjiyografi (BTA) ise karotis arterlerinin yatay kesit görüntülerini oluşturmak için X-ışınlarını ve bilgisayar teknolojisini kullanır. Beyindeki hasar bölgesini ortaya çıkarmak için bu görüntüleme testi kullanılır ve BTA taraması düşük seviyede radyasyon içer, şah damarının görüntülenmesi konusunda altın standart olarak kabul edilmiştir. Karotid arterlerdeki kan akışını gerçek zamanlı olarak izlemeye imkan veren bir cerrahi işlemdir. Anjiyografi esnasında kontrast boya karotis arterlere enjekte edilir ve canlı bir röntgen ekranında darlık veya tıkanıklıklar görüntülenebilir. Kan pıhtılarının neden olduğu felç riskini azaltmak amacıyla pıhtı önleyici ve kan inceltici ilaçlar kullanılır. Doktorunuz, kolesterolü ve kan basıncını düşürmek adına çeşitli ilaçları da reçete edebilir.

Şah Damarı Tıkanıklığını Önlemek İçin Neler Yapılabilir?

Karotis arter hastalığı tedavisi için atılması gereken en önemli adımlardan biri yaşam tarzında değişiklik yapmaktır. Tedavi de de çeşitli ilaçlar kullanılır ve gerektiğinde stent tedavisi ya da cerrahi işlem uygulanır. Alınabilecek yaşam tarzı önlemleri ise aşağıdaki gibidir:

• Sigara kullanımı durdurulmalıdır.
• Diyabet ve yüksek tansiyon kontrol altına alınmalıdır.
• Sağlıklı beslenilmelidir.
• Aşırı kilolar verilmelidir.
• Düzenli egzersize önem verilmelidir.
• Alkol tüketiminde kontrollü olunmalıdır.

Şah Damarı Tıkanıklığı Stent Takılması Nasıl Yapılır?

Karotis anjiyoplasti ve stent yerleştirme, tıkalı arterlerin açılması ve beyne kan akışının sağlanması için yapılan bir işlemdir. Genelde inme tedavisi veya önlemesi maksadıyla gerçekleştirilir. İşlem sırasında genel anestezi kullanılmaz; hastaya damar yoluyla çeşitli rahatlatıcı ilaçlar verilir. Stent operasyonu, kasık damarlarına kateter isimli ince borularla girilerek uygulanır. Bu kateterden geçen kılavuz tel ile tıkanma olan bölgeye erişilir. Tel üzerinden özel bir balon kateter kullanarak daralmış damara ulaşıp anjiyoplasti adlı işlem yapılır. Anjiyoplasti, balonun şişirilip indirilmesiyle damardaki daralmanın azaltılmasını içerir. Ardından, yeniden daralmanın oluşumunu engellemek amacıyla stent adlı özel bir tüp daralmış bölgeye konulur.

Şah Damar Hastalığı Tedavisi Nasıldır?

“Şah damarı hastalığı nedir?” sorusu kadar şah damarı stent takılmasının nasıl yapıldığı da merak edilen konulardan biridir. Semptomatik ya da %70'den fazla asemptomatik darlık durumlarında cerrahi müdahale gereklidir. Cerrahi tedavi seçeneği olarak karotis endarterektomi operasyonu tercih edilir. Bu operasyonla, darlığa sebep olan plak kaldırılır ve damar çapı genişletilir. Damar çapının genişlemesi sonucunda kan akışı normalleşir ve beyne giden kan akımı garanti altına alınır.