Çocuklarda Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)

 

Hiperaktivite çocukluk çağında %5-10 oranında görülen yaygın bir durum. Dikkat edilmeyen bu durum uzun vadede bireyin sosyal problemler yaşamasına, başarısız olmasına, madde bağımlığı ve suça eğilim gibi davranışlar sergilemesine neden olabilir. Bu türden davranışlar sergileyen bireyler genellikle tedavi edilmemiş hiperaktif kişilerdir. Bu sebeple doğru yönlendirilmediğinde işlevselliği kaybettiren bu durumun, zamanında DEHB tedavisi ile kontrol altına alınması gerekir. Hiperaktiviteye çoğunlukla başka problemler de eşlik edebilir. Öğrenme güçlüğü, davranış bozukluğu, karşı gelme bozukluğu, duygudurum ve anksiyete bozukları eşlik eden problemlerden en sık görülenlerdir. Bu problemlerle birlikte görülen DEHB’in aile, çocuk ve psikolog iş birliği ile yürütülmesi gerekmektedir.

Siz de “DEHB nedir?” diye merak ediyor, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunun belirti ve semptomlarını nasıl tanıyacağınızı ve ihtiyacınız olan yardımı nasıl alacağınızı öğrenmek istiyorsanız yazımıza göz atabilirsiniz. Bu yazımızda Hospitalpark Darıca Hastanesi Psikoloji Bölümü’nden Sena Cabbar, çocuklarda dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu hakkında önemli bilgiler verdi.

DEHB Nedir?

“DEHB ne demek?” sorusu merak edenler için şu şekilde yanıtlanabilir: Dikkat eksikliği bozukluğu genellikle çocukluk çağında teşhis edilen ve bazı durumlarda dikkatsizlik, dürtüsellik, hiperaktivite ile karakterize olan bir davranış bozukluğu durumudur. 

Normal Çocuk Davranışı mı Yoksa DEHB mi?

DEHB ile normal çocuk davranışı arasında ayrım yapmak zor olabilir. Yalnızca bazı belirtileri gözlemlerseniz ya da bu belirtiler sadeve belirli durumlar karşısında gözlemleniyorsa bu DEHB değildir. Öte yandan çocuğunuz evde, okulda ve oyunda tüm durumlarda mevcut olan bir dizi DEHB belirtisi gösteriyorsa duruma daha yakından bakmanın zamanı gelmiştir. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun ilk fark edilme yaşı da 3 yaş civarıdır.

DEHB Hakkında Efsaneler ve Gerçekler

• Efsane: DEHB olan çocukların tümü hiperaktiftir.
• Gerçek: DEHB'li çocukların bazıları  hiperaktiflik sergiler ancak dikkat sorunu olan çoğu çocuk hiperaktif değildir. Dikkatsiz ama aşırı aktif olmayan DEHB'li çocuklar boş ve motivasyonsuz görünebilir.
• Efsane: DEHB'li çocuklar asla odaklanamaz.
• Gerçek: DEHB olan çocuklar genellikle keyif aldıkları aktivitelere odaklanabilir. Ancak çok çaba gösterseler bile  görev sıkıcı ya da aşırı tekrarlayıcı olduğunda odaklanmayı sürdürmekte zorlanırlar.
• Efsane: DEHB'li çocuklar isterlerse daha iyi davranabilirler.
• Gerçek: DEHB'li çocuklar iyi olmak adına ellerinden gelenin en iyisini yapabilir. Ancak yine de hareketsiz, sessiz kalamazlar. 
• Efsane: Çocuklar eninde sonunda DEHB'den kurtulacaklar.
• Gerçek: DEHB genellikle yetişkinlikte de devam eder. Bu nedenle çocuğunuzun düzelmesini beklememelisiniz. Tedavi yalnızca çocuğunuzun bu süreci ve davranışlarını bir derece yönetmeyi öğrenmesine yardımcı olabilir.
• Efsane: DEHB ilaçları, DEHB için en iyi tedavi seçeneği.
• Gerçek: Dikkat eksikliği bozukluğu tedavisinde ilaç verilir ancak bu en iyi seçenek olduğu anlamına gelmeyebilir. Tedavi süresi egzersiz, doğru beslenme, davranış terapisi, evde ve okulda desteği de içerir.

DEHB'nin Farklı Türleri Nelerdir?

Üç ana dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu türü bulunur. Bunlar:

• DEHB, kombine tip.  DEHB'nin en yaygın türüdür. Dürtüsel ve hiperaktif davranışların yanı sıra dikkatsizliği de temsil eder.
• DEHB, dürtüsel/hiperaktif tip. En az görülen türdür. Dikkatsizlik olmasa bile dürtüsel ve hiperaktif davranışlarla bağlıdır.
• DEHB, dikkatsiz ve dikkati dağılabilir tip. Bu tip DEHB genel olarak hiperaktivite olmadan dikkatsizlik ile karakterizedir.

 

Dikkat Eksikliği/Hiperaktivite Bozukluğuna Ne Sebep Olur?

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite, çocuk ve ergen ruh sağlığında en çok araştırılan alandır. Ancak kesin nedenleri henüz belirlenememiştir. Mevcut çalışmalar, bu durumun genetik olduğu yönünde. 

DEHB Neye Benzer?

Birçok insan dikkat eksikliği bozukluğunu düşündüğünde sürekli hareket halinde olarak etrafındakileri rahatsız eden, kontrolsüz bir çocuk profilini hayal eder. Ama DEHB'de durum çok daha karmaşık. DEHB'li olan bazı çocuklar aşırı hareketliyken bazıları tam tersi olabilir.

DEHB bu çocuklardan hangisinde olabilir?

A- Sürekli konuşan ve yerinde duramayan hiperaktif çocuk.

B- Masasında oturan ve boşluğa bakan, sessiz ve hayalperest çocuk.

C- Her ikisi de.

Doğru cevap "C" dir.

Çocuklarda Ne Zaman DEHB Olduğundan Kuşkulanmak Gerekir?

Dikkat eksikliği ve hiperaktiviteden söz edebilmek için aşırı hareketlilik, dikkat eksikliği ve dürtüsellik semptomlarının;

• 7 yaşından önce başlamış olması,
• Yaşıtlarından belirgin olarak daha fazla görülmesi,
• 6 aydan uzun sürmesi,
• Ev, okul, açık alan gibi birden fazla ortamda gözlenmesi,
• Çocuğun gelişimine uygun seviyede olan görev ve beklentileri yerine getirememesi gerekir.

Dikkat Eksikliği/Hiperaktivite Bozukluğunun Belirtileri Nelerdir?

Aşağıdakiler DEHB'nin en yaygın belirtileridir. Bununla birlikte, semptomlar her çocuk için farklı şekilde yaşanabilir. DEHB belirtileri aşağıdaki gibidir:

Dikkatsizlik:	Dürtüsellik:	Hiperaktivite:
Yaşa göre kısa dikkat süresi (dikkati sürdürmede zorluk)	Genellikle başkalarını kesintiye uğratır	Sürekli hareket halinde görünür. Bazen de amacı olmaksızın koşar veya tırmanır
Başkalarını dinlemede zorluk	Okulda ve/veya sosyal oyunlarda sırasını beklemekte güçlük çeker	Beklendiği anda bile oturduğu yerde durmakta güçlük çeker
Ayrıntılara katılmada zorluk	Çağrılmayı beklemek yerine cevapları ağzından kaçırır.	Koltuğundayken elleri kıpır kıpırdır
Kolayca dikkati dağılan	Sık sık risk alır ve çoğu zaman harekete geçmeden önce düşünmez	Çok konuşur
Unutkanlık		Sessiz aktivitelere katılmakta zorluk çeker
Yaşa göre zayıf organizasyon becerileri		Bir şeyleri tekrar tekrar ve sıklıkla kaybeder veya unutur
Yaşa göre zayıf çalışma becerileri		Görevde kalamaz. Herhangi birini tamamlamadan bir görevden diğerine geçer

 

DEHB'nin Çocuklar Üzerinde Olumlu Etkileri

DEHB'nin zeka veya yetenekle ilgisi yoktur. Dahası, dikkat eksikliği bozukluğu olan çocuklar genellikle aşağıdaki olumlu özellikleri gösterirler. İşte dikkat eksikliği olan çocuğun özellikleri:

• Yaratıcılık. DEHB olan çocuklar olağanüstü yaratıcı ve hayal gücüne sahip olabilirler. Hayal kuran ve aynı anda on farklı düşünceye sahip olan çocuk, usta bir problem çözücü veya yaratıcı bir sanatçı olabilir. DEHB olan çocukların dikkati kolayca dağılabilir, ancak bazen başkalarının göremediğini fark ederler.
• Esneklik. DEHB'li çocuklar birçok seçeneği aynı anda düşündükleri için erken dönemde tek bir alternatife takılıp kalmazlar ve farklı fikirlere daha açık olurlar.
• Coşku. DEHB olan çocuklar nadiren sıkıcıdır! Birçok farklı şeyle ilgilenirler ve canlı kişilikleri vardır.
• Enerji. DEHB'li çocuklar motive olduklarında çok çalışırlar veya oynarlar. Ayrıca başarılı olmak için de çok çabalarlar. Özellikle aktivite etkileşimli veya uygulamalı ise onları ilgilendiren bir görevde dikkatlerini dağıtmak zor olabilir.

Çocuklarda dikkat dağınıklığı için ne yapılmalı? İşte DEHB için Anne Babalara Öneriler:

Çocuklarda dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu durumunda anne babalara önemli bir görev düşer. Hiperaktif çocuğun müdahaleci ve atak yapısını engellemek doğru değildir. Çocuk sürekli olumsuz mesajlar içeren ‘’dur, sus, yapma’’ gibi sözler duyarsa, özgüveni azalır ve stres seviyesi artar. Peki, çocuklarda dikkat eksikliğine ne iyi gelir? Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocuğa nasıl davranmalı? Kendini ifade etmesi ve bu davranışı neden yaptığını açıklamasını istemek daha doğru olacaktır. Çocuğu girişimciliği ve özerkliği engellenmemelidir. Yeri geldiğinde amaçsız ve fazla hareketli bir davranışı sonrasında olacak şeyler çocukla konuşulabilir ve bunların sonuçlarını düşünmesi sağlanabilir.