Çocuklarda Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)

 

Hiperaktivite çocukluk çağında %5-10 oranında görülen yaygın bir durum. Dikkat edilmeyen bu durum uzun vadede bireyin sosyal problemler yaÅŸamasına, baÅŸarısız olmasına, madde bağımlığı ve suça eÄŸilim gibi davranışlar sergilemesine neden olabilir. Bu türden davranışlar sergileyen bireyler genellikle tedavi edilmemiÅŸ hiperaktif kiÅŸilerdir. Bu sebeple doÄŸru yönlendirilmediÄŸinde iÅŸlevselliÄŸi kaybettiren bu durumun, zamanında DEHB tedavisi ile kontrol altına alınması gerekir. Hiperaktiviteye çoÄŸunlukla baÅŸka problemler de eÅŸlik edebilir. ÖÄŸrenme güçlüÄŸü, davranış bozukluÄŸu, karşı gelme bozukluÄŸu, duygudurum ve anksiyete bozukları eÅŸlik eden problemlerden en sık görülenlerdir. Bu problemlerle birlikte görülen DEHB’in aile, çocuk ve psikolog iÅŸ birliÄŸi ile yürütülmesi gerekmektedir.

Siz de “DEHB nedir?” diye merak ediyor, dikkat eksikliÄŸi hiperaktivite bozukluÄŸunun belirti ve semptomlarını nasıl tanıyacağınızı ve ihtiyacınız olan yardımı nasıl alacağınızı öÄŸrenmek istiyorsanız yazımıza göz atabilirsiniz. Bu yazımızda Hospitalpark Darıca Hastanesi Psikoloji Bölümü’nden Sena Cabbar, çocuklarda dikkat eksikliÄŸi ve hiperaktivite bozukluÄŸu hakkında önemli bilgiler verdi.

DEHB Nedir?

“DEHB ne demek?” sorusu merak edenler için ÅŸu ÅŸekilde yanıtlanabilir: Dikkat eksikliÄŸi bozukluÄŸu genellikle çocukluk çağında teÅŸhis edilen ve bazı durumlarda dikkatsizlik, dürtüsellik, hiperaktivite ile karakterize olan bir davranış bozukluÄŸu durumudur. 

Normal Çocuk Davranışı mı Yoksa DEHB mi?

DEHB ile normal çocuk davranışı arasında ayrım yapmak zor olabilir. Yalnızca bazı belirtileri gözlemlerseniz ya da bu belirtiler sadeve belirli durumlar karşısında gözlemleniyorsa bu DEHB deÄŸildir. Öte yandan çocuÄŸunuz evde, okulda ve oyunda tüm durumlarda mevcut olan bir dizi DEHB belirtisi gösteriyorsa duruma daha yakından bakmanın zamanı gelmiÅŸtir. Dikkat eksikliÄŸi ve hiperaktivite bozukluÄŸunun ilk fark edilme yaşı da 3 yaÅŸ civarıdır.

DEHB Hakkında Efsaneler ve Gerçekler

• Efsane: DEHB olan çocukların tümü hiperaktiftir.
• Gerçek: DEHB'li çocukların bazıları  hiperaktiflik sergiler ancak dikkat sorunu olan çoÄŸu çocuk hiperaktif deÄŸildir. Dikkatsiz ama aşırı aktif olmayan DEHB'li çocuklar boÅŸ ve motivasyonsuz görünebilir.
• Efsane: DEHB'li çocuklar asla odaklanamaz.
• Gerçek: DEHB olan çocuklar genellikle keyif aldıkları aktivitelere odaklanabilir. Ancak çok çaba gösterseler bile  görev sıkıcı ya da aşırı tekrarlayıcı olduÄŸunda odaklanmayı sürdürmekte zorlanırlar.
• Efsane: DEHB'li çocuklar isterlerse daha iyi davranabilirler.
• Gerçek: DEHB'li çocuklar iyi olmak adına ellerinden gelenin en iyisini yapabilir. Ancak yine de hareketsiz, sessiz kalamazlar. 
• Efsane: Çocuklar eninde sonunda DEHB'den kurtulacaklar.
• Gerçek: DEHB genellikle yetiÅŸkinlikte de devam eder. Bu nedenle çocuÄŸunuzun düzelmesini beklememelisiniz. Tedavi yalnızca çocuÄŸunuzun bu süreci ve davranışlarını bir derece yönetmeyi öÄŸrenmesine yardımcı olabilir.
• Efsane: DEHB ilaçları, DEHB için en iyi tedavi seçeneÄŸi.
• Gerçek: Dikkat eksikliÄŸi bozukluÄŸu tedavisinde ilaç verilir ancak bu en iyi seçenek olduÄŸu anlamına gelmeyebilir. Tedavi süresi egzersiz, doÄŸru beslenme, davranış terapisi, evde ve okulda desteÄŸi de içerir.

DEHB'nin Farklı Türleri Nelerdir?

Üç ana dikkat eksikliÄŸi ve hiperaktivite bozukluÄŸu türü bulunur. Bunlar:

• DEHB, kombine tip.  DEHB'nin en yaygın türüdür. Dürtüsel ve hiperaktif davranışların yanı sıra dikkatsizliÄŸi de temsil eder.
• DEHB, dürtüsel/hiperaktif tip. En az görülen türdür. Dikkatsizlik olmasa bile dürtüsel ve hiperaktif davranışlarla baÄŸlıdır.
• DEHB, dikkatsiz ve dikkati dağılabilir tip. Bu tip DEHB genel olarak hiperaktivite olmadan dikkatsizlik ile karakterizedir.

 

Dikkat EksikliÄŸi/Hiperaktivite BozukluÄŸuna Ne Sebep Olur?

Dikkat eksikliÄŸi ve hiperaktivite, çocuk ve ergen ruh saÄŸlığında en çok araÅŸtırılan alandır. Ancak kesin nedenleri henüz belirlenememiÅŸtir. Mevcut çalışmalar, bu durumun genetik olduÄŸu yönünde. 

DEHB Neye Benzer?

Birçok insan dikkat eksikliÄŸi bozukluÄŸunu düÅŸündüÄŸünde sürekli hareket halinde olarak etrafındakileri rahatsız eden, kontrolsüz bir çocuk profilini hayal eder. Ama DEHB'de durum çok daha karmaşık. DEHB'li olan bazı çocuklar aşırı hareketliyken bazıları tam tersi olabilir.

DEHB bu çocuklardan hangisinde olabilir?

A- Sürekli konuÅŸan ve yerinde duramayan hiperaktif çocuk.

B- Masasında oturan ve boÅŸluÄŸa bakan, sessiz ve hayalperest çocuk.

C- Her ikisi de.

DoÄŸru cevap "C" dir.

Çocuklarda Ne Zaman DEHB OlduÄŸundan KuÅŸkulanmak Gerekir?

Dikkat eksikliÄŸi ve hiperaktiviteden söz edebilmek için aşırı hareketlilik, dikkat eksikliÄŸi ve dürtüsellik semptomlarının;

• 7 yaşından önce baÅŸlamış olması,
• Yaşıtlarından belirgin olarak daha fazla görülmesi,
• 6 aydan uzun sürmesi,
• Ev, okul, açık alan gibi birden fazla ortamda gözlenmesi,
• ÇocuÄŸun geliÅŸimine uygun seviyede olan görev ve beklentileri yerine getirememesi gerekir.

Dikkat EksikliÄŸi/Hiperaktivite BozukluÄŸunun Belirtileri Nelerdir?

AÅŸağıdakiler DEHB'nin en yaygın belirtileridir. Bununla birlikte, semptomlar her çocuk için farklı ÅŸekilde yaÅŸanabilir. DEHB belirtileri aÅŸağıdaki gibidir:

Dikkatsizlik:	Dürtüsellik:	Hiperaktivite:
YaÅŸa göre kısa dikkat süresi (dikkati sürdürmede zorluk)	Genellikle baÅŸkalarını kesintiye uÄŸratır	Sürekli hareket halinde görünür. Bazen de amacı olmaksızın koÅŸar veya tırmanır
BaÅŸkalarını dinlemede zorluk	Okulda ve/veya sosyal oyunlarda sırasını beklemekte güçlük çeker	BeklendiÄŸi anda bile oturduÄŸu yerde durmakta güçlük çeker
Ayrıntılara katılmada zorluk	ÇaÄŸrılmayı beklemek yerine cevapları aÄŸzından kaçırır.	KoltuÄŸundayken elleri kıpır kıpırdır
Kolayca dikkati dağılan	Sık sık risk alır ve çoÄŸu zaman harekete geçmeden önce düÅŸünmez	Çok konuÅŸur
Unutkanlık		Sessiz aktivitelere katılmakta zorluk çeker
YaÅŸa göre zayıf organizasyon becerileri		Bir ÅŸeyleri tekrar tekrar ve sıklıkla kaybeder veya unutur
YaÅŸa göre zayıf çalışma becerileri		Görevde kalamaz. Herhangi birini tamamlamadan bir görevden diÄŸerine geçer

 

DEHB'nin Çocuklar Üzerinde Olumlu Etkileri

DEHB'nin zeka veya yetenekle ilgisi yoktur. Dahası, dikkat eksikliÄŸi bozukluÄŸu olan çocuklar genellikle aÅŸağıdaki olumlu özellikleri gösterirler. Ä°ÅŸte dikkat eksikliÄŸi olan çocuÄŸun özellikleri:

• Yaratıcılık. DEHB olan çocuklar olaÄŸanüstü yaratıcı ve hayal gücüne sahip olabilirler. Hayal kuran ve aynı anda on farklı düÅŸünceye sahip olan çocuk, usta bir problem çözücü veya yaratıcı bir sanatçı olabilir. DEHB olan çocukların dikkati kolayca dağılabilir, ancak bazen baÅŸkalarının göremediÄŸini fark ederler.
• Esneklik. DEHB'li çocuklar birçok seçeneÄŸi aynı anda düÅŸündükleri için erken dönemde tek bir alternatife takılıp kalmazlar ve farklı fikirlere daha açık olurlar.
• CoÅŸku. DEHB olan çocuklar nadiren sıkıcıdır! Birçok farklı ÅŸeyle ilgilenirler ve canlı kiÅŸilikleri vardır.
• Enerji. DEHB'li çocuklar motive olduklarında çok çalışırlar veya oynarlar. Ayrıca baÅŸarılı olmak için de çok çabalarlar. Özellikle aktivite etkileÅŸimli veya uygulamalı ise onları ilgilendiren bir görevde dikkatlerini dağıtmak zor olabilir.

Çocuklarda dikkat dağınıklığı için ne yapılmalı? Ä°ÅŸte DEHB için Anne Babalara Öneriler:

Çocuklarda dikkat eksikliÄŸi ve hiperaktivite bozukluÄŸu durumunda anne babalara önemli bir görev düÅŸer. Hiperaktif çocuÄŸun müdahaleci ve atak yapısını engellemek doÄŸru deÄŸildir. Çocuk sürekli olumsuz mesajlar içeren ‘’dur, sus, yapma’’ gibi sözler duyarsa, özgüveni azalır ve stres seviyesi artar. Peki, çocuklarda dikkat eksikliÄŸine ne iyi gelir? Dikkat eksikliÄŸi ve hiperaktivite bozukluÄŸu olan çocuÄŸa nasıl davranmalı? Kendini ifade etmesi ve bu davranışı neden yaptığını açıklamasını istemek daha doÄŸru olacaktır. ÇocuÄŸu giriÅŸimciliÄŸi ve özerkliÄŸi engellenmemelidir. Yeri geldiÄŸinde amaçsız ve fazla hareketli bir davranışı sonrasında olacak ÅŸeyler çocukla konuÅŸulabilir ve bunların sonuçlarını düÅŸünmesi saÄŸlanabilir.