Hepatit Nedir? Nasıl Bulaşır?

 

Hepatit karaciğerin iltihaplanması olarak bilinen bir hastalıktır. Bu hastalık virüsler, alkol tüketimi, bazı ilaçlar veya bağışıklık sistemi problemleri gibi çeşitli nedenlerden kaynaklanabilir. Hepatit dünya genelinde yaygın olarak görülen bir sağlık sorunu olup ciddi sonuçlara yol açabilir. Hepatit karaciğerin iltihaplanmasına neden olur. Çeşitli virüsler veya zararlı maddeler tarafından tetiklenebilir. En yaygın tipleri Hepatit A, B ve C'dir. Hepatit A genellikle kirli gıda veya su tüketimi sonucunda bulaşır ve genellikle hafif seyreder. İyi bir hijyen uygulaması ile önlenmesi mümkündür. Hepatit B ve C ise genellikle kan yoluyla veya cinsel temasla bulaşır. Kronik enfeksiyonlara yol açabilen bu tipler karaciğer hasarı, siroz ve hatta karaciğer kanserine neden olabilir. Peki hepatit nedir? İşte bilmeniz gerekenler:

Hepatit Nedir?

Hepatit karaciğerin iltihaplanma durumudur. Hepatit A, B ve C virüslerinden kaynaklanan enfeksiyonlar hepatitin en sık rastlanan sebepleridir. Hepatit A genelde tedavi olmadan kendiliğinden düzelebilirken hepatit B veya C'nin etkisiz hale getirilmediği durumlarda kronik inflamasyon, siroz, karaciğer kanseri ve hatta karaciğer yetmezliği gibi sonuçlara yol açabilir. Hepatit riski altında olanlar veya bu hastalığa sahip olanlar için tarama, korunma, tanılama ve tedavi yöntemleri mevcuttur. Hepatitin yaşam kalitesi üzerinde ciddi bir etkisi bulunmaz.

Hepatit Türleri

Hepatit karaciğerin iltihaplanmasıdır ve bu durum en sık Hepatit A, B ve C virüsleri tarafından gerçekleştirilir. Bununla beraber D ve E olarak bilinen iki viral tip daha vardır ancak bunlar oldukça nadirdir. Diğer virüs türleri belirli ilaçlar, bazı otoimmün hastalıklar ve uzun süreli aşırı alkol tüketimi de hepatite sebep olabilir. Hepatit A genellikle kendi başına iyileşme gösterirken Hepatit B veya C tarafından neden olunan iltihaplanma süreci kronikleşebilir ve uzun vadede karaciğer hasarı ile farklı komplikasyonları tetikleyebilir.

Bir hepatit virüsü kan akışına girip karaciğer hücrelerine saldırdığı zaman vücut bağışıklık sistemi bu duruma karşı tepki vererek mücadele eder. Geçici inflamasyon da bu yanıtın bir parçasıdır. Ancak iltihaplanma süreci aylarca ya da yıllarca devam ederse karaciğer hücrelerine zarar verebilir ve hatta onları yok edebilir. Karaciğerde oluşan hasar vücudun temel besin maddelerini metabolize etmesini ve toksinlerin atılmasını önleyebilir. Tedavi edilmeyen viral hepatit durumunda siroz adı da verilen skarlaşma şeklinde bir hasar oluşabilir ki bu durum karaciğer fonksiyonunu engeller. Tedaviye alınmayan hepatit B veya C vakaları ise karaciğer kanserine neden olabilir. Her bir Hepatit A, B ve C türünün ardında belirlenmiş bir hepatit virüs türü bulunur. Bu virüslerin hepsi bulaşıcıdır. Hepatit A kirli gıda veya su ya da enfekte bir kişiyle temas sonucunda bulaşabilirken Hepatit B ve C kan veya meni gibi vücut sıvılarıyla temas sonucunda yayılır.

Hepatit A: Hepatit A karaciğerin iltihaplanmasıdır ve bu duruma hepatit A virüsü sebebiyet verir. Enfeksiyonun ardından haftalar geçse bile semptomlar hemen belirmeyebilir ve bazı vakalarda hiçbir belirti gözlenmeyebilir. Bu rahatsızlık belirtiler ortaya çıkmadan önce ve belirtiler göründükten bir hafta sonrasına kadar bireyler arasında bulaşabilir. Hepatit A'nın yayılımı genellikle mikroskopik derecede virüs taşıyan dışkının kontamine ettiği su ve gıda ile gerçekleşir. Bu durum hijyenin yetersiz olduğu alanlarda daha sık rastlanır. Korunmasız cinsel ilişki esnasında da hepatit A bulaşabilir.

Hepatit A'nın belirtileri arasında ateş, mide bulantısı, iştah kaybı ve ishal gibi grip benzeri semptomları bulunur. Bunun yanında hepatit A sarılığa neden olabilen bir hastalıktır ki bu durum cildin ve gözlerin sararmasına, dışkının açık renkte olmasına ve idrarın koyulaşmasına yol açar. Hepatit A genellikle akut (kısa süreli) bir hastalıktır. Semptomların şiddetlenmesi durumunda hastaneye yatırılma ve intravenöz sıvı tedavisi gerekebilir. Birçok kişi virüsten birkaç hafta veya ay sonra kendiliğinden iyileşir. Ancak bazen kişi birkaç ay sonraki bir alevlenmeyle tekrar hasta olabilir fakat genellikle bu ikinci alevlenme sonrasında tamamen iyileşme görülür. Hepatit A'dan korunmak için doktorlar hepatit A'nın çok görüldüğü ülkelerde seyahate çıkmadan önce aşı olmayı ve potansiyel olarak kontamine olabilecek gıdalardan kaçınmayı tavsiye eder. Bu tür gıdalar arasında soyulmamış taze sebzeler veya meyveler, çiğ kabuklu deniz ürünleri, musluk suyu ve buz küpleri bulunur.

Hepatit B: Hepatit B karaciğer iltihaplanmasına yol açan Hepatit B virüsünden kaynaklanır. Virüse maruz kalan kişilerde belirti gözlemlenebilir ya da gözlemlenmeyebilir fakat belirti olmadığı durumlarda bile bireyler virüsü diğerlerine aktarabilir. Sarılık, iştah azalması, mide bulantısı, kusma, ishal ve kas ağrıları bu hastalığın semptomları arasındadır. Enfeksiyonun süresi kısa ya da uzun (kronik) olabilir yani belirtiler hiç görülmeden dahi enfeksiyon uzun bir süre boyunca devam edebilir. Altı aydan daha uzun sürdüğünde ise hepatit kronikleşmiş kabul edilir. Hepatit B'nin yayılması tükürük, kan ve meni gibi vücut sıvılarının yanı sıra, virüsün günlerce hayatta kalabileceği kontamine objeler (diş fırçası, ustura vb.) ile temas sonucunda gerçekleşir. Enfeksiyon riskini arttıran bazı etmenler mevcuttur. Bunlar arasında uyuşturucu enjekte ederken iğne paylaşımı, korumasız cinsel aktivite, steril olmayan iğne kullanarak dövme veya piercing yaptırma, Hepatit B'nin yaygın olduğu ülkelere seyahat etme, uzun süreli diyaliz ve enfekte bir kişiyle diş fırçası veya ustura gibi eşyaların paylaşımını sayabiliriz.

Hepatit C: Hepatit C karaciğerin iltihaplanmasına sebep olan bir hastalıktır. Çoğu zaman bu hastalık belirti vermez ve kişi yıllar boyunca Hepatit C'ye maruz kaldığını bilmeden yaşayabilir. Hepatit C'nin bulaşıcı olduğunu ve semptom göstermese bile ciddi karaciğer problemlerine neden olabileceğini unutmamak önemlidir. Tedavi edilmediği takdirde Hepatit C siroz adlı durumda karaciğerde yara izleri oluşmasına ve hatta karaciğer kanserine yol açabilir. Semptomlar genellikle yorgunluk hissi, eklem ağrısı, kas zayıflığı ve sarılığı içerir. Hepatit C genellikle kontamine kan aracılığıyla bulaşırken intravenöz ilaç kullanımında ortak kullanılan iğneler Hepatit C'nin yayılmasındaki en yaygın faktörlerden biridir.

Hepatit A, B & C Nasıl Önlenir?

“Hepatit nedir tıp önlemek için neler yapar?” sorusu da merak edenler için şu şekilde yanıtlanabilir: Hepatit A, B ve C virüslerinin sebep olduğu en yaygın üç tür karaciğer iltihabı hastalığı vardır. Bu viral tiplerin hepsi bulaşıcıdır yani bir kişiden diğerine geçebilirler ancak bulaştırma şekilleri birbirinden farklıdır.

Hepatit A Aşısı: Eğer hepatit A'nın yaygın olduğu bir ülkede seyahate çıkacaksanız ve daha önce aşınız yapılmamışsa seyahatten önce hepatit A aşısı olmanız kesinlikle önerilir. Bu aşı 6 ay arayla uygulanan iki dozdan oluşur dolayısıyla erken planlama yapmak önemlidir. Bir anda çıkan bir seyahat planınız varsa ve sadece ilk dozu yaptırabilecek zamanınız varsa bile bu doz sizlere bir miktar koruma sağlar. Geri döndüğünüzde ikinci dozu yaptırabilirsiniz. Seyahate çıkmadan önce 2 dozu da alabilecek kadar vaktiniz yoksa doktorlar genellikle hemen etkili ve geçici koruma sağlayan immün globulin ismi verilen bir enjeksiyonu öneriler. Immün globulin, bağışıklık sisteminde bulunan antikor olarak bilinen sağlıklı proteinleri içeren bir madde olup kan donörlerinden elde edilir. Kan dolaşımına enjekte edildiğinde bu sağlıklı antikorlar enfeksiyonun önlenmesine yardımcı olur.

Hepatit B aşısı: Hepatit B aşısı bebeklik döneminde aşılanmayan ve enfeksiyon riski olan her birey için doktorlar tarafından tavsiye edilir. Bu aşı 3 enjeksiyon halinde uygulanır ve ikinci ile üçüncü dozlar ilk dozdan 1 ay ile 6 ay sonra verilir. Hepatit B aşısının yan etkileri genellikle nadirdir ancak enjeksiyonun yapıldığı bölgede hafif bir acı hissedebilirsiniz. Ayrıca belirtmek gerekir ki bu aşı hepatit B'ye yol açmaz. Eğer seyahat öncesinde Hepatit B aşısının tüm dozlarını alamadıysanız doktorunuz acil ve geçici koruma sunan immün globulin enjeksiyonunu da önerebilir. Aynı zamanda eğer siz henüz aşı olmamışsanız fakat hepatit B virüsüne maruz kaldıysanız, immün globulin enjeksiyonu da önerilebilir.

Hepatiti Önlemede Yaşam Tarzı Değişiklikleri

Hepatiti önlemeden uygulanacak yaşam tarzı değişiklikleri aşağıdaki gibidir:

• Temizlik kurallarına uyarak ve kontamine olmuş objeler ya da vücut sıvılarına temas etmekten kaçınarak hepatit virüslerine karşı kendinizi koruyabilirsiniz. Eğer viral hepatit riskiniz yüksek ise alkol tüketimi karaciğer hasarını hızlandırabileceğinden dolayı doktorlar bunu yapmaktan kaçınmanızı tavsiye eder.
• Hepatit A genellikle enfekte bir bireyle yakın ilişki veya kontamine dışkı yoluyla yayılır bu durum sanitasyonun düşük olduğu alanlarda suya ve gıdalara bulaşabilir. Hepatit A'nın yoğun olduğu bir bölgeyi ziyaret etmeyi planlıyorsanız musluk suyunu kullanmaktan, kabukları soyulmamış meyve ve sebzelerden kaçınmakla beraber ellerinizi sürekli temiz tutmanız tavsiye edilir.
• Hepatit B kan ve meni gibi vücut sıvıları aracılığıyla yayılır. Güvenli cinsel ilişki bu enfeksiyonun önlenmesine yardım eder. Hepatit B virüsünün dış ortamda 7 gün boyunca yaşayabildiği unutulmamalıdır. Bu nedenle diş fırçası, ustura veya iğne paylaşımlarından uzak durmalısınız. Sterilize edilmemiş iğneler ile yapılan dövme ve piercingler de bu hastalığa yol açabilir.
• Hepatit C genellikle kontamine kanla temas sonucunda bulaşır. En iyi korunma yöntemi iğne paylaşımından sakınmaktır.

Hepatit A, B & C Tanısı Nasıl Konulur?

Hepatit A, B ve C'nin teşhisi kan testleri ile gerçekleştirilir. Bu viral enfeksiyonlar karaciğerde iltihaplanmaya yol açar. Eğer bir kan testi sonucunda viral hepatit tanısı konulmuşsa doktorunuz karaciğer hastalığının ne kadar ilerlediğini belirlemek için görüntüleme tekniklerini veya karaciğer biyopsisi yöntemini önerebilir. Başlıca tanılama yöntemleri aşağıdaki gibidir:

• Fiziki Muayene: Doktor viral hepatitin semptomlarını tespit etmek için fiziki muayene uygular. Doktorunuz karnınıza hafif basınç uygulayarak karaciğerin şişip şişmediğini kontrol eder ve gözleriniz ile cildinizi inceleyerek sarılık belirtisi olup olmadığını değerlendirir. Fiziki muayene sırasında doktorunuz ayrıca artan yorgunluk hissi, kas güçsüzlüğü veya iştah kaybı gibi durumları da sorgulayarak genel sağlık durumunuza dair bilgi toplar.
• Kan Testleri: Viral bir enfeksiyonun varlığına işaret eden belirtileri bulmak ve karaciğer fonksiyonlarını değerlendirmek amacıyla kan testleri yapılır. Doktorunuz sizden az miktarda kan örneği alır ve bu örneği laboratuvara incelenmesi için gönderir. Kan testinin sonuçları hangi tip viral hepatite sahip olduğunuzu, enfeksiyonun şiddetini, enfeksiyonun aktif mi pasif mi olduğunu ve bulaşıcı olup olmadığınızı doğrulamada yardımcı olabilir. Ayrıca bir kan testi ile virüsün akut (kısa süreli) ya da kronik (uzun süreli) olup olmadığı tespit edilebilir. Teşhis sürecinde farklı türde kan testlerine başvurulabilir. Çoğu kan testi vücudun virüs veya bakterilere karşı yanıt olarak ürettiği antikorları tespit etmeye çalışır. Eğer kan testi sonucunda hepatit antikorlarına rastlanırsa aynı kan örneği üzerinde yapılan ek testlerle virüsün hala mevcut olup olmadığı ve eğer varsa ne miktarda olduğu belirlenir. Doktorunuz ayrıca virüsün karaciğeri ne derecede etkilediğini anlamak için ek bir kan testi önerebilir.
• Görüntüleme Prosedürleri: Hepatit A, B veya C tanısı konulduysa, doktorunuz karaciğerde oluşabilecek hasarı değerlendirmek için bir ya da daha çok karaciğer görüntüleme testi önerebilir.
• Ultrason: Doktorunuz karaciğerin iltihap durumunu anlamak için ultrason kullanabilir. Ultrason görüntüsü aynı zamanda geniş skar dokusu alanlarını göstererek karaciğer sirozu hakkında fikir verebilir. Ultrason yüksek frekanslı ses dalgalarını kullanarak vücuttaki yapıları görünür kılar.
• MR ve BT Taramaları: Eğer kan testleri veya ultrason sonuçları karaciğer kanseri riskiniz olduğunu ortaya koyuyorsa veya ailenizde karaciğer kanseri öyküsü varsa ve bu sebeple yüksek risk taşıyorsanız doktorunuz belki de bilgisayar yardımıyla vücudun iç yapısının iki veya üç boyutlu görüntülerini çıkartmak için MR ya da BT taraması önerebilir.
• Karaciğer Biyopsisi: Nadiren de olsa görüntüleme sonuçları karaciğer hasarının büyüklüğünü net olarak gösteremez ve bu durumda doktor biyopsi teklif edebilir. Bir biyopsi viral hepatitten zarar görmüş bir karaciğerdeki skar veya fibrozis oranını belirleyebilir. Biyopsiden elde edilen bilgi tedavi sürecinin yönlendirilmesinde kullanılabilir. Doktor bölgeyi uyuşturmak için lokal anestezik uygular ve ardından deriden ve karaciğere bir iğne sokarak küçük bir parça karaciğer dokusu alır. Genellikle doktorlar iğnenin yerini belirlemek için ultrason veya BT taramasını kullanır. Doku örneği laboratuvara incelenmek üzere gönderilir ve sonuçların çıkması genellikle 1 haftayı bulur.

Hepatit A, B & C için Tedavi

Peki hepatit nedir nasıl tedavi edilir? Hangi tür hepatite sahip olduğunuz ve karaciğerde ne kadar hasar meydana geldiği Hepatit A, B veya C'nin tedavi yöntemini belirler. Teşhis testlerinin sonuçlarına dayanarak virüsün yayılmasını engellemek ve karaciğeri daha fazla zarardan korumak adına antiviral ilaçlar tavsiye edebilir. Hepatit B veya C tanısı konulan hastalar için uzmanlar virüsün etkisini azaltmak ve mümkün olan en iyi tedaviyi sağlamak amacıyla kişiye özel bakım planları oluşturabilir ve bu planların uygulanmasını koordine eder. Doktorlar Hepatit B ve C'yi etkin bir biçimde tedavi etme potansiyeli bulunan yeni antiviral tedavileri önerebilir. Bunlar genellikle önceki tedavilerin yan etkilerini içermez. Hepatit A'nın da tedavisi bulunmaktadır ancak genellikle bu hastalık kendiliğinden iyileşir.

• Dinlenme ve Sıvı Alımı: Çoğu Hepatit A hastası herhangi bir tedaviye gerek duymaz. Bu tip hepatit genellikle birkaç hafta ya da ay içinde kendiliğinden geçer. Doktorunuz bol miktarda dinlenme ve su tüketmenizi önerirken alkol tüketiminin iyileşme sürecini yavaşlatabileceğini belirtebilir. Akut hepatit B de genellikle birkaç ay sürer ve nadiren tedavi gerektirir ya da belirti göstermez. Doktorlar vücudunuzun virüsle mücadelesine yardımcı olmak için bolca dinlenme, yeterli sıvı alımı ve dengeli bir beslenme programını önerir. Nadir de olsa bazen Hepatit A veya akut hepatit B hastalarında ciddi semptomlar görülür ve tıbbi müdahale gereklidir. Eğer sürekli kusma ya da ishal gibi durumlar yaşarsanız doktorunuz vücudunuzdaki sıvı seviyelerini arttırmak amacıyla intravenöz (IV) sıvı takviyesi için kısa süreli hastane yatışını önerebilir.
• Hepatit Tedavisinde Antiviral İlaç: Uzun süreli veya kronik hepatit B ya da hepatit C rahatsızlıklarının tedavisinde doktorlar genellikle antiviral ilaçları tercih eder. Yeni yapılan araştırmalar, modern antiviral ilaçların daha etkili olduğunu ve eski tedavi yöntemlerine kıyasla daha az yan etkiye yol açtığını ortaya koyar. Doktorunuz hepatit B ya da C hastalıkları için tedavi önerirken bir dizi faktörü değerlendirir ve bu değerlendirme viral enfeksiyonun akut ya da kronik oluşu ve karaciğerdeki hasarın boyutu gibi unsurları içerir.
• Hepatit B Tedavisinde Antiviral İlaç: Eğer virüs vücudunuzda 6 aydan uzun süre kalırsa doktorlar genellikle kronik hepatit B hastalarına antiviral ilaçları tavsiye eder. Antiviral ilaçlar virüsün çoğalmasını engeller, kendini kopyalamasını durdurur ve ayrıca gelecekte karaciğer hasarı gelişmesini önleyebilir. Mevcut ilaçlar düşük riskli ciddi yan etkilerle birlikte hepatit B'yi tedavi edebilir. Doktorlar genellikle tedavi uygulanmazsa hepatit B virüsünün zaman içerisinde karaciğere ciddi zarar verme ihtimalinin oldukça yüksek olduğunu tespit ettiklerinde bu ilaçları reçete eder. Kronik hepatit B hastalarının karaciğer hasarını önlemek üzere hayatları boyunca antiviral ilaç kullanmaları gerekebilir. Çeşitli farklı antiviral ilaç türleri bulunmakta olup doktorunuz belirti, genel sağlık durumu ve tanı test sonuçlarına göre size en uygun olanını önerir.
• Hepatit C Tedavisinde Antiviral İlaç: Hepatit C hastaları için antiviral ilaçların tedavi edici hedefi virüsün çoğalmasını durdurmak ve kan dolaşımından tamamen yok etmektir. Eğer Hepatit C virüsü vücutta altı aydan uzun süre kalırsa bu enfeksiyon kronikleşmiş sayılır. Tedaviye başvurulmazsa akut hepatit C taşıyan birçok kişi, hastalığın kronik evresine geçiş yapar. Doktorunuz genotip testi olarak bilinen bir kan analizinin sonuçlarına dayanarak hangi antiviral ilacın veya ilaç kombinasyonunun uygulanacağına karar verir.
• Hepatit A, B & C Tedavisinde Ameliyat: Viral hepatitin neden olduğu ciddi karaciğer hasarı veya siroz durumunda eğer hasar antiviral ilaçların işlevsiz kalmasına yol açacak düzeyde ya da skarlar organın işlevini kaybetmesine neden olacak derecede ise doktorlar karaciğer naklini tavsiye edebilir.
• Karaciğer Nakli: Karaciğer nakli bir hastanın hasar görmüş karaciğerini sağlıklı bir organla yer değiştirme işlemidir. Sağlıklı bir birey, 'canlı verici' olarak adlandırılır ve karaciğerinin bir kısmını bağışlayabilir. Hem vericinin hem de alıcının aynı kan grubuna ait olması gerekir ve karaciğerlerin büyüklükleri benzer olmalıdır. Bu şartlar yerine getirildiğinde çoğu kişi transplantasyonun ardından tamamen işlevsel bir karaciğere kavuşur.

 

KAYNAK:

https://en.wikipedia.org/wiki/Hepatitis

https://www.healthdirect.gov.au/hepatitis