Demans Nedir? Demans Belirtileri Nelerdir?

 

Demans beyin fonksiyonlarının ilerleyici bir şekilde bozulduğu ve kişinin günlük yaşamını etkileyen bir durumdur. Genellikle yaşlanma süreci ile ilişkilendirilse de her yaşta ortaya çıkabilir. Bu nedenle demansın belirtileri tanımak ve erken teşhis için farkındalık oluşturmak son derece önemlidir. Demans belirtileri bireyden bireye farklılık gösterebilir ve bazen karmaşık veya hafif olabilir. Bu blog yazısında demans nedir ve bu durumun belirtileri nelerdir gibi soruların yanıtlarını bulabilirsiniz.

Demans Nedir?

“Demans hastalığı nedir?” sorusu merak edenler için aşağıdaki gibi yanıtlanabilir: Demans hafıza, düşünce yetisi ve sosyal yetenekleri olumsuz etkileyen bir semptomlar grubunu ifade eder. Tek bir hastalık değil çeşitli türleri bulunan bir durumdur. En yaygın olarak rastlanan tür Alzheimer demansıdır ve tüm demans vakalarının yaklaşık %60-80'ini oluşturur. İkinci en sık görülen tür ise genellikle bir inmenin ardından ortaya çıkan vasküler demanstır.

Demans kelimesi köken olarak Latince'deki mens yani zihin kelimesinden gelir ve zihnin kaybedilmesi anlamına gelir. Ancak demansların özellikle Alzheimer demansının hemen meydana gelmediğini belirtmek önemlidir. Belirtileri kademeli olarak gelişir ve ilerler. Bazı demans türleri ise belirli bir madde eksikliği veya belirli bir maddenin veya ilacın yan etkilerine bağlı olarak ortaya çıkar. Bu tür demanslar genellikle ilerleyici nitelikte olmayıp geriye dönebilir.

Demans Neden Olur?

Beynimiz farklı işlevleri (örneğin hafıza, karar verme ve hareket) yerine getiren çeşitli bölgelere sahiptir. Beyindeki belirli bölgedeki hücreler zarar gördüğünde bu bölge normal işlevlerini sürdüremez. Demans durumu demans hastası beyin hücrelerinin hasar görmesi sonucunda ortaya çıkar. Bu hasar beyin hücrelerinin birbiriyle iletişim kurma yeteneğini etkiler. Beyin hücreleri arasındaki normal iletişim bozulduğunda düşünme, davranış ve duygusal tepkiler de bundan etkilenebilir.

Demansın Türleri Nelerdir?

Demans türleri aşağıdaki gibidir:

• Alzheimer Hastalığı: Alzheimer hastalığının tüm sebepleri tam olarak bilinmemekle birlikte bu durumun küçük bir yüzdesinin çocuklara ebeveynlerinden geçen üç genin mutasyonlarıyla alakalı olduğu uzmanlarca kabul edilir. Alzheimer'da rol oynayan farklı genler olabilirken riski çoğaltan önemli bir gen apolipoprotein E4'tür (APOE). Alzheimer hastası kişilerde beyinde beta amiloid plak adı verilen protein kümeleri ve tau proteini içeren ipliksi yapılar toplanır. Bu kümelerin sağlıklı sinir hücrelerine ve onları birbirine bağlayan liflere zarar verdiği düşünülür.
• Vasküler Demans: İkinci en sık rastlanan demans türü olan vasküler demans beyninize kan taşıyan damarların hasar görmesi sonucunda ortaya çıkar. Vasküler demansın en tipik belirtileri arasında problem çözme, yavaş düşünme, odaklanma ve organize olmada zorluk yaşama bulunur. Genellikle bu belirtiler hafıza kaybından daha belirgindir.
• Lewy Cisimciği Demansı: Lewy cisimleri beyinde baloncuk şeklinde anormal protein birikimleridir. Sıkça karşılaşılan belirti ve semptomlar arasında uykuda rüya görürken hareket etme, var olmayan şeyleri görmek (görsel halüsinasyonlar) ve dikkat eksikliği yer alır.
• Frontotemporal Demans: Bu hastalık genellikle kişilik, davranış ve dil ile ilişkili olan beyin bölgelerinin yani ön ve temporal lobların sinir hücrelerinde görülen parçalanma (dejenerasyon) sonucunda meydana gelen bir hastalık grubudur. Yaygın olarak görülen semptomlar arasında davranış ve kişilik değişiklikleri, düşünme, değerlendirme, dil ve hareket bozuklukları bulunur.
• Karışık Demans: 80 yaş üstünde demanslı bireylerin beyin otopsi incelemeleri Alzheimer hastalığı, vasküler demans ve Lewy cisimciği demansı gibi çeşitli faktörlerin bir arada bulunabileceğini göstermiştir. Karışık demansın belirtileri ve tedaviler üzerinde nasıl bir etkiye sahip olduğunu belirlemeye yönelik araştırmalar sürmektedir.

Demansın Sıklığı Nedir?

Dünya Sağlık Örgütü'nün (WHO) verilerine dayanarak dünya genelinde yaklaşık 50 milyon demans hastası olduğu ve bu hastaların %60'ının düşük veya orta gelirli ülkelerde yaşadığı belirlenmiştir. Her yıl ortalama 10 milyon yeni demans hastalığı tespit edilmekte ve toplumun yaşlanmasıyla birlikte demans hastalığının 2030 yılına kadar 82 milyona, 2050 yılında ise 152 milyona çıkacağı tahmin edilmektedir.

Demansın Belirtileri Nelerdir?

En dikkat çeken demans belirtileri yeni öğrenilen bilgilerin unutulmasıdır. Bunun yanında bir kişinin demans hastası olarak tanımlanabilmesi için aşağıdaki alanlardan en az ikisinde işlevsel zorluklar olması gerekmektedir:

• Görsel algılama,
• Hafıza,
• İletişim ve dil kabiliyeti,
• Mantıklı düşünme ve yargılama kabiliyeti,
• Odaklanma ve dikkat kapasitesi.

Demansın Evrelere Göre Semptomları Nelerdir?

Demans evreleri aşağıdaki gibidir:

Erken evre: Demansın ilk dönemi genellikle ihmal edilir çünkü hastalık oldukça yavaş ilerler. Unutkanlık, zaman kavramını kaybetme, tanıdık yerlerde yolunu şaşırmak ortak belirtileridir.

Orta evre: Hastalığın orta aşamasına geçildiğinde belirtiler daha çarpıcı ve engelleyici hale gelir. Son yaşanan olayları ve insanların isimlerini unutma, ev içinde yolunu kaybetme, iletişim kurmada artan zorluklar, kişisel bakım konusunda yardım gereksinimi, dolaşıp durma ve tekrar eden sorular gibi davranış değişiklikleri şeklinde kendini gösterebilir.

Son Aşama: Demansın son aşaması tamamen bağımlılık ve hareketsizlik durumunu ifade eder. Hafıza sorunları daha ciddi bir hal alırken fiziksel belirtiler ve semptomlar da daha fazla gözle görülür hale gelir. Bu belirtiler arasında zaman ve mekan farkındalığının kaybolması, yakınlarını ve arkadaşlarını tanımada zorluk çekme, kişisel bakımı tek başına gerçekleştirememe, yürümede sıkıntı yaşama ve saldırgan davranışlarda artış bulunabilir.

Demansın Teşhisi Nasıl Yapılır?

Demans hastalığı belirtileri ve teşhisi için belirli bir test yoktur. Doktorunuz detaylı bir klinik muayene sonucunda size bazı sorular içeren bir test uygulayabilir. Eğer başka hastalıklardan şüpheleniyorsa kan testi veya beyin taraması talep edebilir.

Demansın Tedavisi Var mıdır?

İlerleyici demans türlerinin çoğuna yönelik demans tedavisi olmasa da belirti ve semptomların kontrol altına alınmasını sağlayacak çeşitli yöntemler mevcuttur. Tedavideki ilaçlar demans semptomlarını geçici olarak hafifletmek amacıyla kullanılır. Doktor ayrıca depresyon, uyku problemleri, halüsinasyonlar, parkinsonizm ya da ajitasyon gibi ek semptom veya durumları tedavi etmek amacıyla farklı ilaçlar önerebilir. Bunun yanında destek tedavi için evde daha fazla güvenlik sağlamak ve değişken davranışları yönetmeyi öğrenmek için bir uzmana başvurabilirsiniz. Amaç düşme gibi kaza risklerini azaltmak, davranışları kontrol etmek ve demansın ilerleyişine karşı hazırlıklı olmaktır. Demans hastalarının odaklanmasını ve işlev görmesini kolaylaştırmak için dağınıklığın ve gürültünün minimize edilmesi önemlidir. Bıçaklar ve araba anahtarları gibi potansiyel tehlike yaratabilecek eşyalar saklanmalıdır.

Demans Önlenebilir mi?

Demans başlangıcı için kesin bir önleme yöntemi yoktur ancak yaşam tarzında yapılabilecek bazı değişiklikler demansın ortaya çıkmasını geciktirebilir veya ilerlemesini yavaşlatabilir. Yapılabilecekler aşağıdaki gibidir:

• Okuma, bulmaca çözme ve kelime oyunları gibi zihinsel uyarıcı aktiviteler demansın başlangıcını erteleyebilir ve etkilerini hafifletebilir.
• Fiziksel hareketlilik ve sosyal etkileşim demans belirtilerini azaltabilir ve başlangıcını geciktirebilir. Haftada 150 dakika egzersiz yapmayı hedefleyerek daha aktif olun.
• Bazı araştırmalar orta yaş ve üzeri bireylerde sigara içmenin demans ve damar hastalıkları riskini artırabileceğini belirtmektedir. Sigarayı bırakarak bu riskleri minimize edebilirsiniz.
• Bazı çalışmalar kanlarında düşük D vitamini seviyesine sahip olanların Alzheimer hastalığı ve diğer demans türlerine yakalanma ihtimallerinin daha yüksek olduğunu gösteriyor. D vitamini bazı yiyecekler, takviye ürünler ve güneş ışığı ile alınabilir. Bu konuda net bir bilimsel kanıt olmasa da genel sağlık durumunuz için yeterli D vitamini almanız önemlidir. Her gün B kompleksi ve C vitamini almak da faydalı olacaktır.
• Yüksek tansiyon, artan kolesterol seviyeleri, diyabet ve aşırı vücut kitle indeksi (BMI) gibi durumları yönetmek demans riskini azaltmak adına kritik öneme sahiptir.
• İşitme kaybı, depresyon veya endişe bozuklukları gibi rahatsızlıklarınız varsa bu problemlerinizin tedavisi için bir hekime başvurunuz.
• Sağlıklı yemek yeme pratiği birçok açıdan önemlidir ancak özellikle Akdeniz diyetinde meyve, sebzeler, tam tahıllar ve balık ile kuruyemişlerde bulunan omega-3 yağ asitleri gibi gıdalarla sağlığınızı iyileştirirken demans riskinizi düşürür. Haftada üç kere somon gibi yağlı balıklar ve her gün bir avuç fındık, badem ve ceviz tüketmeye çalışın.
• Kaliteli uykuya sahip olmak pek çok hastalığı engellemekte ve yaşam kalitesini arttırmaktadır. Uyku apnesi sorunu yaşıyorsanız veya yüksek sesle horlamaktaysanız bir uzmana danışın. Sağlıklı günler geçirmenizi dileriz.

 

KAYNAK: https://www.cdc.gov/aging/dementia/index.html#:~:text=Dementia