Ketojenik Diyet Nedir? Ketojenik Diyet Türleri Nelerdir?

 

Ketojenik diyet vücudun enerji kaynağı olarak normalde karbonhidratları kullanan yerine yaÄŸları tercih ettiÄŸi bir beslenme planıdır. Bu diyetin temel felsefesi vücudu ketozis adı verilen bir duruma sokmaktır. Ketozis vücutta yeterli miktarda karbonhidrat olmadığında, yaÄŸların yakıt olarak kullanılması sonucunda ortaya çıkan metabolik bir süreçtir. Peki bu ilginç ve farklı diyet nasıl iÅŸliyor ve ne gibi faydalar saÄŸlıyor? Hadi birlikte inceleyelim!

Ketojenik Diyet Nedir?

“Ketojenik diyet nedir?” sorusu merak edenler için ÅŸu ÅŸekilde yanıtlanabilir: Ketojenik diyet zorlu ve kontrol edilmesi güç refrakter epilepsinin tedavisinde tıbbi alanda baÅŸlangıçta kullanılan bir beslenme yöntemidir. Bu diyet genellikle yüksek yaÄŸ ve uygun oranlarda protein içeren gıdaların alımını vurgular ve karbonhidrat tüketimini ciddi anlamda kısıtlar. Halk arasında sıklıkla keto diyeti olarak da bilinir. Yapılan tıbbi çalışmalar ketojenik diyetin çeÅŸitli saÄŸlık sorunlarına ve hastalıklara karşı potansiyel faydalarının olduÄŸunu ortaya koymuÅŸtur. Bu hastalıklar arasında Alzheimer, diyabet ve kanser gibi rahatsızlıklar bulunurken kilo kaybına yardımcı olma etkisi de gözlemlenmiÅŸtir. Ancak sürekli ve uzun süreli uygulanması bazen saÄŸlık risklerine yol açabilir. Yeterince geniÅŸ çaplı araÅŸtırmaların henüz tamamlanmamış olması nedeniyle bu tip bir diyet rejimine geçmeden önce mutlaka bir diyetisyene danışılması önerilir.

Ketojenik Diyetlerin Planlanması Nasıl Yapılır?

Ketojenik diyetlerin planlanması sırasında beslenme programındaki besin ögelerinin birbirleriyle olan oranları belirlenir. Bu aÅŸamada genellikle 5/1, 4/1, 3/1, 2/1 ve 1/1 gibi oranlar kullanılır. Bahsi geçen bu oranlar diyetin yaÄŸ oranının karbonhidrat ve protein toplamına göre dengesini ifade eder. Burada pay yaÄŸ miktarını, payda ise yaÄŸ dışındaki (protein ve karbonhidrat) besin ögelerinin miktarını gösterir. Özellikle 4/1 oranı ile düzenlenen ketojenik diyetler en yüksek yaÄŸ içeriÄŸine sahip olup uygulaması en zor olan türdendir. Oranın hangi seviyede olacağına, doktor ve diyetisyenlerden oluÅŸan uzman bir ekip tarafından bireyin kan test sonuçları ve keton cisimciklerinin kan ve idrarla iliÅŸkisi gibi faktörlerle belirlenir. Herkesin uygulayabileceÄŸi bir beslenme türü olmayan ketojenik diyet ancak gerekli tıbbi analiz ve tetkikler sonucunda uygun görülen hastalar için uygulanabilir. Zorluk derecesi yüksek olması ve bazı riskleri bulunduÄŸundan hiçbir bireyin bu diyeti bir saÄŸlık profesyoneline danışmadan baÅŸlatmaması gerekir. Diyetin uygulanabilirliÄŸi, planlanması ve süreci boyunca yapılacak olan tüm tetkikler ve incelemeler doktor ve diyetisyen gözetiminde gerçekleÅŸtirilmelidir. Normal beslenme düzeninde vücut enerjisini öncelikle karbonhidratlardan alır eÄŸer bu yeterli olmazsa yaÄŸları ve proteinleri kullanır. Ancak ketojenik diyetlerde karbonhidrat ve protein miktarı oldukça düÅŸük tutulduÄŸundan vücudun enerji ihtiyacının büyük çoÄŸunluÄŸu yaÄŸlardan saÄŸlanır. Karbonhidrat dışındaki kaynaklardan enerji elde edildiÄŸi durumlarda ise keton cisimcikleri ortaya çıkar. Ä°ÅŸte ketojenik diyetler de adını buradan alır.

Ketojenik Diyet Türleri Nelerdir?

Ketojenik diyet çeÅŸitli versiyonlara sahiptir. En popüler olanları standart ketojenik diyet, yüksek proteinli ketojenik diyet, döngüsel ketojenik diyet ve hedef odaklı ketojenik diyettir. Döngüsel ve hedef odaklı ketojenik diyetler daha sofistike teknikler olup genellikle vücut geliÅŸtiriciler ya da sporcular tarafından tercih edilir. Ancak bu tür diyetlerin bir diyetisyenin gözetimi olmadan uygulanması saÄŸlık profesyonelleri tarafından önerilmez. Bilimsel araÅŸtırmaların en yoÄŸun olarak üzerinde durduÄŸu tür ise standart ketojenik diyettir. Standart ketojenik diyet çok düÅŸük karbonhidrat, ortalama protein ve yüksek yaÄŸ içerir. Bu diyette genellikle %75 yaÄŸ, %20 protein ve sadece %5 karbonhidrat bulunur. Yüksek proteinli ketojenik diyet standart ketojenik diyete benzer ancak daha fazla protein içerir. Bu diyet genellikle %60 yaÄŸ, %35 protein ve yine sadece %5 karbonhidrat içerir.

Ketojenik Diyetin Faydaları Nelerdir?

Ketojenik diyet baÅŸlangıçta epilepsi gibi nörolojik rahatsızlıkların tedavisine yardımcı olmak amacıyla geliÅŸtirilmiÅŸtir. Yapılan çalışmalar ketojenik diyetin epileptik çocuklarda nöbet sıklığını önemli ölçüde azaltabileceÄŸini göstermiÅŸtir. Ayrıca ilerleyen zamanlarda yapılan çeÅŸitli araÅŸtırmalar ketojenik diyetin metabolik, nörolojik ya da insülinle ilgili hastalıklar üzerinde birçok saÄŸlık faydasına sahip olabileceÄŸini ortaya koymuÅŸtur. Ketojenik diyet doÄŸru ÅŸekilde uygulandığında saÄŸlıklı kilo kaybına ve bir dizi tıbbi durum ve hastalık risk faktörlerinin azaltılmasına yardımcı olabilir. Bu diyetin kalori sayma veya yeme alışkanlıklarını aşırı derecede takip etme gereksinimi olmadan kilo vermede etkili olduÄŸu görülmüÅŸtür. Ketojenik diyetin kalp hastalığı risk faktörlerini geliÅŸtirebileceÄŸi, vücut yağını, HDL kolesterol seviyelerini, kan basıncını ve kan ÅŸekerini düÅŸürebileceÄŸi belirtilmiÅŸtir. Keto diyetinin Alzheimer hastalığının belirtilerini hafifletebildiÄŸi ve hastalığın ilerlemesini yavaÅŸlatabildiÄŸi gözlemlenmiÅŸtir. Ayrıca Parkinson hastalığı belirtilerinin hafifletilmesinde, polikistik over sendromunda insülin seviyelerinin kontrolünde ve sivilce ve aknelerin azaltılmasında etkili olduÄŸu görülür. Ancak bu konuda yapılan çalışmalar henüz geniÅŸ çapta deÄŸildir ve uzun dönemdeki etkileri tam olarak bilinmemektedir.

Diyabet ve Prediyabet için Ketojenik Diyet

Diyabet metabolizmadaki deÄŸiÅŸimler nedeniyle yüksek kan ÅŸekeri ve bozulmuÅŸ insülin fonksiyonları ile karakterize edilir. Tip 2 diyabet prediyabet ve metabolik sendrom gibi durumlarla iliÅŸkili olan fazla kiloların ketojenik diyetle daha kolay kaybedilebileceÄŸi düÅŸünülmektedir. Bir araÅŸtırmada Tip 2 diyabetli katılımcıların üçte birinin tamamen diyabet ilaçlarını bıraktığı görülmüÅŸtür. Bir diÄŸer çalışmada ketojenik diyetin kısa sürede insülin hassasiyetini %75 oranında arttırdığı belirlenmiÅŸtir ancak bu etkinin uzun vadede nasıl devam edeceÄŸine dair araÅŸtırmalar devam etmektedir.

Ketojenik Diyetin Alzheimer Gibi Nörolojik Hastalıklardaki Rolü Nedir?

Beyinde karbonhidrat metabolizmasının bozulması Alzheimer gibi demans hastalıklarının ana tetikleyicisidir. Bu durum aynı zamanda tip 3 diyabet olarak da bilinen bir durumu ifade eder. Beyin hücrelerinin insülin direnci ile karşılaÅŸtığı ve enerji kaynağı olan glikozun hücre içine giremediÄŸi için enerji üretemediÄŸi bir durumdur. Hücrelere girmekte zorlanan glikoz, beyin dokusuna zarar verir ve enerji üretilemeyen dokuların kendini onaramamasına neden olur. Bunun sonucunda yaÅŸlanmanın kaçınılmaz bir parçası olduÄŸunu düÅŸündüÄŸümüz demans hastalıkları belirginleÅŸir. Ketojenik diyetin bu tedavi sürecindeki iÅŸlevi glikozu ortadan kaldırarak beyin hücrelerinin keton cisimcikleri kullanarak enerji üretmesini saÄŸlamaktır. Bu sayede beyin dokusu yüksek miktarda enerji üretebilir ve kendini onarma fırsatı bulabilir. Ketojenik diyet listesi genellikle %90 yaÄŸ oranında oluÅŸturulur ve bu tür bir tedavi yaklaşımında kullanılır.

Ketojenik Diyetin Metabolizmadaki Rolü Nedir?

Ketojenik diyetin metabolik sendromu iyileÅŸtirme yeteneÄŸi esas olarak kan insülin seviyelerini önemli ölçüde azaltmasından kaynaklanır. Yani burada da asıl sorun insülin direncidir. Ä°nsülin enerji metabolizmasında kritik bir rol oynar ancak hatalı beslenme ve saÄŸlıksız yaÅŸam tarzının kaçınılmaz sonucu olarak vücut dokularında insülin direnci geliÅŸtiÄŸinde kan ÅŸekeri ve kan yaÄŸları yükselir, tansiyon artar, vücut enerjisiz kalır, kilo alınır ve bel çevresi geniÅŸler. Bu problemlerin toplamı metabolik sendrom olarak adlandırılır ve yaÅŸam tarzındaki deÄŸiÅŸikliklerle önemli derecede düzeltilebilir. Ketojenik diyetin metabolik sendrom tedavisinde kullanılma nedeni de karbonhidratların eliminasyonu ile kan insülin seviyesini düÅŸürmesidir.

Ketojenik Diyetin Yan Etkileri Nelerdir?

Ketojenik diyet tamamen yararlı veya tamamen doÄŸal bir uygulama olarak kabul edilemez. Ä°lk olarak bir saÄŸlık sorununu çözmek için geliÅŸtirilmiÅŸtir ve birçok tedavi gibi belirli yan etkilere sahiptir. Genel olarak saÄŸlıklı bireyler için güvenli olsa da metabolizmayı deÄŸiÅŸtirdiÄŸi için bedende önemli deÄŸiÅŸimlere sebep olabilir ve bunlar bazı saÄŸlık sorunlarına yol açabilir.

• Tıbbi araÅŸtırmalar bu diyetin uzun süre boyunca uygulanmasının vücut üzerindeki yan etkilerini aktif ÅŸekilde incelemeye devam etmektedir. Özellikle çocukların bu diyeti uzun süre takip etmeleri büyümeyi yavaÅŸlatabilir. Ketojenik diyete tabi olan bireylerde normalde 1 / 1000 olan böbrek taşı riskinin 1 / 20’ye çıktığı belirlenmiÅŸtir. Karbonhidrat inhibisyonu veya potasyum sitrat kullanımının bu riski azaltabileceÄŸi bilinmektedir.
• Ayrıca vücudun diyetin gerekliliklerine alışma sürecinde baÅŸlangıçta çeÅŸitli yan etkiler yaÅŸanabilir. Bu toplam yan etki durumu genellikle keto grip olarak adlandırılır ve vücudun ketojenik enerji tüketimine yani ketozise alışma sürecinde meydana gelen metabolik deÄŸiÅŸikliklerden kaynaklanır. Bu yan etkiler genellikle 2-7 gün sürebilir.
• Ketojenik diyetin olası yan etkileri arasında kiÅŸinin kendini enerjisiz, halsiz ve zayıf hissetmesi, biliÅŸsel iÅŸlevlerde yavaÅŸlama, artan açlık duygusu, çeÅŸitli uyku sorunları ve sürekli uyuma ihtiyacı, mide rahatsızlıkları, sindirim problemleri ve egzersiz performansında düÅŸme bulunabilir.

 

Bu yan etkileri minimize etmek için ketojenik diyeti uygulamaya baÅŸlamadan önce birkaç hafta boyunca karbonhidrat alımını aÅŸamalı olarak azaltmak faydalı olabilir. Bu strateji vücudunuza yaÄŸ yakmayı daha fazla öÄŸrenmeden önce karbonhidratlara olan bağımlılığınızı tamamen ortadan kaldırabilir. Ketojenik diyete yeni baÅŸlandığında vücut adapte oluncaya kadar kalori saymaktan kaçınmak ve doygunluk hissi gelene kadar yemeyi sürdürmek önemlidir.

Ketojenik Diyette Yenilmesi Gereken Gıdalar Nelerdir?

Peki ketojenik diyette ne yenir? Ketojenik diyet menüsü et, balık, yumurta, tereyağı, fındık, saÄŸlıklı yaÄŸlar, avokado ve bol miktarda düÅŸük karbonhidratlı sebzeler gibi besin gruplarına dayanmalıdır. Standart bir diyette yaÄŸ / protein yüzdelikleri 75 / 20 iken, yüksek proteinli ketojenik diyette bu oranlar yaklaşık %60 / %35'tir.

• Baharatlar: Tuz, karabiber, kırmızıbiber, kekik gibi çeÅŸitli saÄŸlıklı bitki ve baharatlardan elde edilen baharatları kullanabilirsiniz.
• DüÅŸük karbonhidratlı sebzeler: Genellikle yeÅŸil olan domates, soÄŸan ve biber gibi düÅŸük karbonhidratlı sebzeleri tüketmek gereklidir.
• Et, balık, hindi eti, çeÅŸitli kırmızı etler ve tavuk: Bu besinlerden üretilen jambon, pastırma, salam ve sosis gibi gıdalar ketojenik diyetin protein ihtiyacını karşılar. Balıklar arasında ise özellikle alabalık, hamsi, kefal, orkinos, ringa, sazan, somon, ton balığı, uskumru ve yayın gibi omega-3 yaÄŸ asidi açısından zengin olan türler tercih edilmelidir.
• KuruyemiÅŸ ve tohumlar: Ay çekirdeÄŸi, badem, ceviz, fındık ve kabak çekirdeÄŸi gibi kuruyemiÅŸler ketojenik diyette sorunsuzca tüketilebilir.
• Meyveler: Tüm meyveler, özellikle avokado gibi olanlar, sınırlı miktarlarda alınabilir.
• Peynir: Beyaz peynir, kaÅŸar, keçi peyniri, krem peynir, mozzarella ve tulum peyniri gibi çeÅŸitler ketojenik diyetin tercih edilen bileÅŸenleridir.
• SaÄŸlıklı YaÄŸlar: Sızma zeytinyağı baÅŸta olmak üzere saÄŸlıklı bitki yaÄŸlarına öncelik verilmelidir. Bunun yanı sıra saf tereyağı ve ÅŸekersiz krema çeÅŸitleri de ketojenik diyet sürecinde kullanılmalıdır.
• Yumurtalar: Ä°çerisinde Omega-3 bulunan büyük yumurtaları seçmek uygun olacaktır.

Ketojenik Diyette Kaçınılması Gereken Gıdalar Nelerdir?

Ketojenik diyet listesi aÅŸağıdaki gıdaları içermemelidir:

• Alkol: Alkollü içeceklerin karbonhidrat içeriÄŸi nedeniyle ketoz durumunu bozabileceÄŸinden dolayı tüketilmemelidir.
• ÇeÅŸniler: Mayonez, ketçap gibi soslar genellikle ÅŸeker ve saÄŸlıksız yaÄŸ içerdiklerinden dolayı tüketilmemelidir.
• Baklagiller: Barbunya fasulyesi, bezelye, mercimek, nohut vb. karbonhidrat içeriÄŸi nedeniyle keto diyetini bozar.
• Kök Sebzeler: Patates, tatlı patates, havuç, yabani havuç gibi sebzelerin içerdiÄŸi ÅŸekerler ve karbonhidratlar keto diyetini bozar.
• Meyveler: Çilek gibi meyveler hariç olmak üzere, tüm meyveler doÄŸal olarak içerdikleri karbonhidratlar nedeniyle ketojenik diyet ile çeliÅŸir.
• Åžekerli Ä°çecekler ve Yiyecekler: Kola, meyve suyu, ÅŸekerli çay ve kahve, pasta, dondurma ve bir dizi tatlıların içerdikleri ÅŸeker nedeniyle vücudun ketoz durumunu bozar.
• Åžekersiz Diyet Gıdaları: Bu tip gıdalar bazen keton seviyelerini etkileyebilen ÅŸeker alkolü yüksek oranda içerebilir. Ayrıca bu gıdalar genellikle daha fazla iÅŸlenmiÅŸtir.
• Tahıllar ve niÅŸastalar: BuÄŸdaya dayalı her türlü mamul, bulgur, eriÅŸte, pirinç ve çeÅŸitli diÄŸer tahıllar yüksek miktarda karbonhidrat taşır.

Ketojenik Diyette Ara ÖÄŸünler

“Ketojenik diyet nedir nasıl uygulanır? Ara öÄŸünde neler yenilir?” sorusu da sıklıkla merak edilir. ÖÄŸünler arası açlık hissiyatı durumunda saÄŸlıklı keto atıştırmalıkları tercih edilebilir. Bunlar arasında en az % 90 oranında bitter çikolata, 1 - 2 haÅŸlanmış yumurta, öÄŸünlerden kalanlardan küçük servisler, avuç dolusu fındık veya kuruyemiÅŸ, 3-4 adet çilek ve krema ile yapılan shake, düÅŸük karbonhidratlı süt, kakao tozu ve fındık ezmesi, peynir çeÅŸitleri, salsa soslu kereviz, yaÄŸlı et veya balık ve zeytin/peynir karışımı mevcuttur.

Ketojenik Diyet Obeziteyi Engeller mi?

“Ketojenik diyet nasıl yapılır? Obeziteye nasıl etki eder?” Sorusu da bir diÄŸer merak edilen konudur. Obezite vücutta yaÄŸ oranının normal limitlerin çok üstünde (erkeklerde %25; kadınlarda %30 ve üzeri) olduÄŸu durumlar için kullanılır. Ancak durum bu kadar basit deÄŸildir. Yüksek yaÄŸ oranına ve devam eden saÄŸlıksız yaÅŸam tarzına baÄŸlı olarak obez bireylerin büyük çoÄŸunluÄŸunda metabolik sorunlar mevcuttur ve metabolik sorunları olanlar kilo alabilir. Bu kısır döngü metabolizmayı bozarken bir uzman gözetiminde ketojenik diyet uygulaması onarım ve kilo kaybı için etkili bir yol olabilir. Üstelik çeÅŸitli araÅŸtırmalar gösteriyor ki ketojenik diyet yapanlar daha az yeme eÄŸilimindedir. Çünkü ketojenik diyetin açlık hormonunu azaltarak iÅŸtahı kontrol altına aldığı düÅŸünülür.

Burada yanıtlamamız gereken soru ketojenik diyetin obezite tedavisinde kullanılıyor olması, kilo vermek isteyen herkesin bol yaÄŸ ve günde en fazla 75 gram karbonhidrat tüketerek saÄŸlıklı bir ÅŸekilde kilo kaybedebileceÄŸi anlamına mı gelir? Cevabımız: Hayır! Ä°ÅŸte nedenleri:

• Ketojenik diyet sınırlı meyve-sebze, hiç baklagil ve tahıl içermez. Bu durum bitkisel besinlerden elde edeceÄŸiniz birçok faydayı kaçırmanız anlamına gelir.
• Kontrolsüz bir ketojenik diyet ne yemeniz ve yememeniz gerektiÄŸi konusunda kafanızı karıştırabilir. Diyeti bıraktığınızda karbonhidrata olan özlem nedeniyle daha da kontrol dışı bir beslenme tarzına geçebilirsiniz.
• SaÄŸlıklı bir kiÅŸi ketojenik diyet uyguladığında normal çalışan metabolizmasını gereksiz yere zorlayabilir, vücudunda aşırı asit birikebilir, böbrekler ve karaciÄŸer üzerinde ekstra stres oluÅŸabilir ve bağırsak problemleri yaÅŸayabilir.
• Uzun süreli kullanımda kemik erimesi, böbrek yetmezliÄŸi gibi sorunlar ortaya çıkabilir. Bu nedenle ketojenik diyet yapmanız gereken bir saÄŸlık sorununuz yoksa bu diyeti uygulamamanız veya kısa süreli ve kontrollü bir ÅŸekilde uygulamanız daha iyi olacaktır.

 

Kaynaklar:

Bueno NB1, de Melo IS, de Oliveira SL, da Rocha Ataide T., Very-low-carbohydrate ketogenic diet v. low-fat diet for long-term weight loss: a meta-analysis of randomised controlled trials., Br J Nutr. 2013 Oct;110(7):1178-87.

Brehm BJ1, Seeley RJ, Daniels SR, D'Alessio DA., A randomized trial comparing a very low carbohydrate diet and a calorie-restricted low fat diet on body weight and cardiovascular risk factors in healthy women., J Clin Endocrinol Metab. 2003 Apr;88(4):1617-23.

Dyson PA1, Beatty S, Matthews DR. A low-carbohydrate diet is more effective in reducing body weight than healthy eating in both diabetic and non-diabetic subjects. Diabet Med. 2007 Dec;24(12):1430-5. Epub 2007 Oct 29.

Sumithran P1, Prendergast LA, Delbridge E, Purcell K, Shulkes A, Kriketos A, Proietto J., Ketosis and appetite-mediating nutrients and hormones after weight loss., Eur J Clin Nutr. 2013 Jul;67(7):759-64.