Dopamin Nedir? Dopamin Ne işe Yarar? Dopamin Detoksu Nasıl Yapılır?
Hayatın ritmini belirleyen, zevklerimizi yöneten ve motivasyonumuzu artıran gizli bir orkestra şefi var: Dopamin. Bu beyin kimyasalı hayatımızı şekillendiren güçlü bir etkiye sahip. Ancak her güçlü etki gibi dengesi de önemli. Aşırı dopamin bağımlılıklara yol açabilirken az miktarda dopamin depresyon ve motivasyon eksikliğine neden olabilir. Peki dopamin nedir? Dopamin dengesi nasıl sağlanır? Bilinmesi gerekenleri sizler için derledik.
Dopamin Nedir?
Dopamin kimyasal bir iletişim aracı olarak bilinir ve beyindeki ödül sistemini yöneten, hafıza, hareket, motivasyon, ruh durumu ve dikkat gibi işlevleri kontrol eden bir nörotransmitterdir. Hem beden hem de beyin için dopamin seviyesinin dengede olması gereklidir. Dopaminin varlığı yaratıcılığımızın gelişmesine, odaklanmamıza, keyif almamıza yardımcı olur. Başarılı olduğunuzda veya kendinizi iyi hissettiğinizde bunun altında yatan sebep genellikle dopamin salgınızdır. Çok az ya da çok fazla dopamin üretimi çeşitli nörolojik ve psikiyatrik rahatsızlıklara yol açabilir.
Dopamin Ne İşe Yarar?
Peki dopamin ne işe yarar? Dopamin zevk duygusu, memnuniyet ve motivasyon oluşturmanın arkasındaki ana etkenlerden biridir. Sinir sistemi,sinir hücreleri arasında mesaj taşıyan dopamini kullanır. Kendinizi başarılı olduktan sonra mutlu hissetmeniz genellikle beyindeki dopamin aktivitesi sonucudur. Dopamin hareket, ödül ve motivasyon, hafıza, davranış, dikkat ve tepki süreleri, uyku düzeni, öğrenme yetisi, süt üretimi işlevlerle ilişkilidir. Ayrıca kan damarlarının genişlemesini ve daralmasını yönetir, vücutta tuz (sodyum) ve idrar atılımını düzenler, pankreastaki insülin üretimini azaltır, bağırsaktaki hareketleri yavaşlatır ve bağışıklık sistemindeki lenfosit aktivitesini azaltır. Düşük kan basıncı veya kalbin yeterince kan pompalamaması gibi durumların yanı sıra bazı şok vakalarında da tedavi amaçlı olarak kullanılır. Kan dolaşımına salınan dopamin vücudun tehlike durumunda kaçma tepkisine de hafifçe katkıda bulunur. Dopamin bir mutluluk hormonu olarak kabul edilir ve zevk duygusu vererek motivasyon sağlar. Şekerli yiyeceklerin oluşturduğu bağımlılık hissi de aslında dopaminin salgılanmasını tetiklemesi nedeniyledir.
Dopamin Eksikliği Belirtileri Nelerdir? Dopamin Eksikliği Nelere Sebep Olur?
Beyinde dopamin seviyesinin azalması dopamin eksikliği ifade eder. Dopamin düzeyinizde düşüş olduğunda aşırı yorgunluk, motivasyon kaybı, mutsuzluk, keyifsizlik, hafıza zayıflığı, umutsuz hissetme, uyku bozukluğu, konsantrasyon sorunları ve cinsel istekte azalma yaşayabilirsiniz. Ek olarak dopamin eksikliği çeken kişilerde depresyon eşlik edebilir ve olumsuz düşünceler belirebilir, mide problemleri de görülebilir. Azalmış dopamin seviyesi dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu Parkinson hastalığı ve huzursuz bacak sendromuyla bağlantılıdır. Hareket bozukluğu, alzheimer, huntington hastalığı ve depresyona da yol açabilir. Dopamin belirtileri etkilendiği hastalıklara göre farklılık gösterebilir. Uzman bir doktordan tavsiye alarak doğru teşhisi koydurabilir ve tedavi yöntemlerini belirleyebilirsiniz.
Dopamin Eksikliğine Ne İyi Gelir?
Dopamin beyinde doğal olarak üretildiği için direkt bir takviye ya da tedavisi yoktur. Dopamin eksikliğini dengede tutmak için aşağıdaki yöntemlere başvurulabilir:
- Egzersiz yapmak,
- Folat, çinko ve B vitamini açısından zengin kuru yemişler tüketmek,
- Masaj yaptırmak,
- Nefes egzersizleri ve meditasyon yapmak,
- Protein bakımından zengin gıdalar tüketmek,
- Psikolojik destek almak,
- Uyku düzenini iyileştirmek.
Dopamin Fazlalığı Belirtileri Nelerdir? Dopamin Fazlalığı Nelere Sebep Olur?
Dopamin fazlalığı beynin bazal gangliyon bölgesinde dopamin seviyesinin artması sonucu meydana gelir. Kişi aşırı hareketli ve neşeli olabilir. Bunun yanında aşağıdaki belirtileri yaratır:
- Sürekli hareket etme arzusu ve yüksek enerji seviyesi
- Hallüsinasyonlar
- Şizofreni belirtileri
- Bağımlılık durumu
- Duygusal dalgalanmalar
- Uykusuzluk sorunu
- Odaklanma ve konsantrasyon güçlükleri
- Stres durumu
- Açlık hissinde artış
- Aşırı endişe durumu
- Yüksek cinsel istek
- Empati yeteneğinde azalma
- Uzun süreli kabızlık sorunu
- Tikler ve istemsiz hareketler
- Agresiflik ve sinirlilik durumu
Dopamin seviyesinin aşırı yüksek olması sağlıkla ilgili problemlere yol açabilir tıpkı eksik olduğu durumlarda olduğu gibi. Bu anksiyete ve bağımlılık gibi olumsuz etkilere neden olabilir, ayrıca halüsinasyonlar ve hareket zorluklarına da neden olabilir.
Dopamin Düşüren Yiyecekler Nelerdir?
Dopamin fazlasının yaşandığı durumlarda belirli besinleri tüketerek bu seviyeyi dengelemek mümkündür. Dopamin miktarını düşürmeye yardımcı gıdalar aşağıdaki gibidir:
- Sarımsak
- Kaju Fıstığı
- Kuşkonmaz
- Melisa Otu
- Papatya çayı
Dopamin içeren veya dopamin üretimini destekleyen diğer gıdalar arasında kefir, yoğurt, peynir, balık ve kümes hayvanları bulunur. Ayrıca muz, çilek, karpuz, kuru erik ve yaban mersini de dopamini dengeleme ve mutluluk hissi verme özelliklerine sahiptir. Bazı besinler ise dopamin üzerinde doğrudan bir etkiye sahip olup ruh hali düzenlenmesine yardımcı olur. Bu tür besinler arasında çikolata, kuruyemişler, kahve ve çiğ süt yer alır.
Dopamin Detoksu Nedir? Dopamin Detoksu Nasıl Yapılır?
Peki dopamin detoksu nedir? Dopamin detoksu beynin motivasyon ve ödül sistemini düzenleyen dopamin hormonunun vücuttaki seviyesini dengelemek için kullanılan bir dizi tekniktir. Bu süreç dopaminin oluşturduğu zevkleri azaltarak ödül sistemindeki duyarlılığı azaltmayı amaçlar. Dopamin detoksuna başlarken 24 saat boyunca her türlü uyarandan kaçınmanız ve sadece düşünmeye yoğunlaşmanız gerekir. Dopamin detoksunu uygulamak isteyenler aşağıdaki yöntemleri kullanabilir:
- Bir terapistin desteğini alma.
- Egzersiz yapma veya doğada yürüyüşler yapma.
- Meditasyon, nefes egzersizleri ve yoga gibi rahatlama tekniklerinden faydalanma.
- Teknoloji kullanımının kısıtlanması.
- Uyarıcı olan sosyal medya, yiyecek, oyunların kullanımını azaltma veya kesme.
Beyindeki tüm dopamin aktivitesinin tamamen durmasının yani gerçek bir dopamin detoksunun mümkün olmadığı ayrıca bilinmelidir. Zira insan vücudu belirli tetikleyicilere maruz kalmaksızın bile doğal bir şekilde dopamin üretir. Dopamin detoksunun daha uygun bir ifadesi belirli davranışlardan kaçınma olabilir. Bu uygulama zaman zaman denendiğinde olumlu etkiler gösterebilir fakat dopamin detoksu teriminin temelde problemli ve bilimsel açıdan yanıltıcı olduğunu anlamamız önemlidir.
KAYNAK: https://www.health.harvard.edu/blog/dopamine-fasting-misunderstanding-science-spawns-a-maladaptive-fad-2020022618917
SIK SORULAN SORULAR
Dopamin eksikliği veya aşırı miktarda bulunması çeşitli sağlık sorunlarının ortaya çıkmasına yol açabilir. Huntington hastalığı, parkinson, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB), huzursuz bacak sendromu, obsesif-kompulsif bozukluk (OKB), bipolar bozukluk ve şizofreni gibi rahatsızlıklar meydana gelebilir. Beyin işlevlerini etkileyen bu hastalıkların nedeni genellikle vücuttaki dopamin seviyesindeki dengesizliklerdir.
Dopamin testi vücuttaki dopamin hormonunun kan ya da idrar örnekleri üzerinden ölçülmesidir. Bu ölçüm için laboratuvar testleri, MR görüntüleme, uyku EEG'si ve EMG teknikleri kullanılabilir.
Dopamin ve serotonin beynin işleyişinde kritik rol oynayan iki farklı kimyasaldır ve genellikle mutluluk hormonları olarak adlandırılır. İletim sürecinde beyne sinyaller gönderir. Birbirlerine benzer roller üstlendikleri için sıklıkla birlikte anılır. Serotonin ve dopaminin vücutta aşırı ya da yetersiz miktarda bulunması sağlık sorunlarına neden olabilir. Bu iki kimyasalın dengeli seviyelerde bulunması beyin fonksiyonlarının sağlıklı bir şekilde işlemesi için gereklidir.
Dopamin genellikle mutluluk hormonu olarak bilinir ve beynin önemli işlevlerini yerine getirerek mutluluk duygusu oluşturur.
Beynin ödül sistemine bağlı olan dopamin bize ödül ve başarı hissini yaşatmada kritik bir rol oynar.
Dopamin antidepresan ilaç kullanımı, stres ve demir eksikliği, beyindeki dopamin seviyesinin azalmasına neden olabilir.
Dopamin detoksu durumunda kişi 1 saatlik sürelerden birkaç güne kadar uzanan periyotlar boyunca dopamin üretimini arttıran tüm etkenlerden kaçınır. Amacı bu detoks süreci sonunda kişinin daha odaklanmış, dengeli ve standart dopamin tetikleyicilerinden daha az etkilenecek duruma gelmesidir.
