Siroz Nedir? Siroz Belirtileri Nelerdir?

12 / OCA
2024

Karaciğer iç organlarımız arasında yaklaşık 1.5 - 2 kilogram ağırlığıyla en büyük olanıdır ve kendini yenileyebilme yeteneğine sahip tek organdır. Vücudun hayati işlevlerinin gerçekleştirilmesinde son derece önemli bir role sahiptir. Her tür kimyasal madde, ilaç ve alkolün kanın temizlenmesinde etkin bir rol oynar. Ayrıca belirli vitamin ve minerallerin depolanması, yağların sindirimi, kanın pıhtılaşması ve bağışıklık sisteminin düzenlenmesi gibi kritik süreçlerde de karaciğer anahtar bir konumdadır. Dolayısıyla karaciğerde meydana gelen en ufak hasar bile insan vücudunda ciddi problemlere sebep olabilir. Karaciğerde meydana gelen önemli hasarlardan biri de sirozdur. “Siroz nedir? Ne gibi belirtiler verir ve nasıl tedavi edilir?” gibi soruların yanıtlarını sizler için derledik.

Siroz Nedir? Siroz Evreleri Nelerdir?

Siroz hastalığı, sağlıklı karaciğer hücrelerinin yerini skar dokusunun aldığı ve karaciğerin kalıcı hasara uğradığı ilerlemiş bir hastalıktır. Skar dokusu genellikle yaralanma veya uzun süreli hastalık sonucunda oluşur. Siroz durumunda karaciğer işlevlerine devam edebilir fakat skar dokusu normal çalışmayı engeller ve metabolizma, kanın pıhtılaşması, protein üretimi ve ilaçlar ile toksinlerin filtrelenmesi gibi hayati görevleri yerine getiremez. Siroz iki farklı evrede incelenir; semptomların varlığına bağlı olarak kompanse ve dekompanse siroz. Eğer erken teşhis edilirse dekompanse siroz kompanse siroza dönebilir. Bu iki evre aşağıdaki gibidir:

• Kompanse siroz evresi: “Kompanse siroz nedir?” sorusu sıklıkla merak edilir. Bu evrede siroz belirtileri görülmez ve hasta herhangi bir şikayette bulunmaz. Karaciğerde skar dokusu bulunur ancak bu durum henüz semptomlara neden olacak kadar ilerlememiştir.
• Dekompanse siroz evresi: Sarılık ve karında sıvı toplanması (assit) gibi belirtilerin ortaya çıktığı bu evre oldukça ciddidir. Erken tanı ve tedaviyle düzelebilir fakat eğer geç kalınırsa, tek çözüm karaciğer transplantasyonudur. Bu durum hayati tehlike oluşturabilir.

Sirozun Komplikasyonları Nelerdir?

• Karaciğeri besleyen damarlarda yüksek tansiyon (portal hipertansiyon). Siroz karaciğerdeki normal kan akışını engeller ve bu da bağırsaklardan ve dalaktan gelen kanın basıncını artırır.
• Bacaklarda ve karında sıvı toplanması. Artan basınç portal damarında bacakta ve karında sıvı birikmesine sebep olabilir.
• Dalağın büyümesi. Portal hipertansiyon dalağın şişliklerini, ayrıca beyaz kan hücreleri ve trombositlerin anormal bir şekilde artmasına neden olabilir. Kan dolaşımındaki düşük beyaz kan hücresi ve trombosit sayısı sirozun ilk belirtisi olabilir.
• Kanama. Portal hipertansiyon kanın daha küçük damarlara yönlendirilmesine yol açar ve bu durum ekstra basınçla genişleyen küçük damarların patlamasına ve ciddi kanamalara sebep olabilir.
• Enfeksiyonlarla Mücadele Zorluğu. Siroz, vücudunuzun enfeksiyonlara karşı direncini düşürür.
• Beslenme Eksikliği. Siroz, vücudun besinleri metabolize etme yeteneğini engeller bu da enerji eksikliği ve kilo kaybına yol açar.
• Beyinde Toksin Birikimi (Hepatik Ensefalopati). Karaciğer sirozundan zarar gördüğünde toksinlerin temizlenmesi zorlaşır. Bu toksinlerin beyinde birikmesi düşünce bulanıklığına ve odaklanma sorunlarına neden olabilir.
• Sarılık. Sarılık cildin ve göz akının sararması ile idrarın koyulaşması şeklinde belirti verir.
• Kemik Hastalıkları. Siroz hastaları kemik gücünü kaybedebilir ve daha yüksek risk altında olabilir.
• Karaciğer Kanseri Riski. Karaciğer kanseri geçmişi olan kişilerin çoğunda önceden var olan siroz bulunur.
• Akut-Kronik Siroz. Çoklu organ yetmezliği, siroza sahip bireyler için önemli bir komplikasyondur.

Siroz Belirtileri Nelerdir?

Karaciğer sirozu tehlikeli bir hastalıktır ve karaciğer dokusunda yapısal bozulmalar ve skar dokusu oluşumuyla sonuçlanır. Hastalık ilerledikçe sağlıklı karaciğer hücrelerinin sayısı azalır. Karaciğer sertleşir ve kanın geçişine direnç gösterir. Kan akışının engellenmesi bağırsaklar ve dalakta basınca neden olur ve kan kendine alternatif yollar arar. Bu durumlar karaciğer fonksiyonlarının bozulmasına ve karaciğer yetmezliği belirtilerinin ortaya çıkmasına yol açar.

Siroz kronik ve progresif bir hastalıktır. Erken aşamalarında semptomlar hafif olabilir ama karaciğer hasarı arttıkça belirtiler de şiddetlenir. Başlangıçta en yaygın görülen belirtiler iştah kaybı, kilo kaybı, mide bulantısı, enerji eksikliği ve hızlı yorgunluk hissidir. İleri evrelerde vücutta su toplanması, bacak ödemi, karın şişliği, kas atrofisi, ciltte kolay morarma, kanama eğilimi, aşırı kaşıntı, sarılık ve geçici bilinç değişimleri gibi siroz belirtileri görülür. Diğer belirtiler ise şöyledir:

• Ağır kas krampları
• Ani kanama ve kolay morarma durumları
• Aşırı derecede kaşıntı hissi
• Bacaklarda ve karında görülen şişlikler
• Cildinizde örümcek ağına benzer damarlar
• Dalağın büyümesi
• Ellerdeki kızarıklık veya tırnakların beyazlaması
• Enerji eksikliği ve yorgunluk
• Erkeklerde cinsel isteğin azalması, meme büyümesi, testis küçülmesi
• İdrarın koyu renkte olması
• İştah kaybı ve kilo kaybı
• Kadınların adet düzensizlikleri
• Kanlı kusma
• Karnın su toplaması
• Kemik hastalığı
• Konsantrasyon bozuklukları ve hafıza problemleri
• Mide bulantısı
• Sarılık (cilt ve gözlerin sarı ton alması)
• Yüksek ateş

Sirozun Tanı Yöntemleri Nelerdir?

Sirozun belirtileri hastalığın erken aşamalarında hissedilmeyebilir. Bazen kişi rutin bir sağlık kontrolüne gitmeden siroz olduğunu bilemez. Doktor başlangıçta alkol kullanımını ve geçmişteki medikal durumunuzu sorgular. Ayrıca karaciğerin mevcut durumu hakkında bilgi sahibi olmak için muayene de gerçekleştirir. Sirozun belirlenmesi genel olarak rutin kan testleri veya muayene yardımıyla yapılır. Doğruluğu teyit etmek için laboratuvar ve görüntüleme testleri istenebilir. Başlıca tanı yöntemleri aşağıdaki gibidir:

• Testler: Eğer doktorunuz siroza dair kuşkulandıysa kan testi talep edecektir. Bununla beraber karaciğerinizin düzgün işleyip işlemediği konusunda belirleyici olan göstergeleri değerlendirecektir. Bu belirtiler karaciğer enzim seviyeleri, kan protein seviyesindeki düşüklük, tuhaf kan sayısı, viral enfeksiyon varlığı, otoimmün karaciğer hastalığı durumunda görülen antikorlardır.
• Görüntüleme Testleri: Doktor gerektiğinde MRI veya ultrason gibi görüntüleme testlerini de kullanabilir.
• Biyopsi: Karaciğerde hangi seviyede hasar olduğunu belirlemek için karaciğer dokusundan örnek alınarak biyopsi yapılabilir.

Doktor yapılan testlerin sonuçlarına göre sirozun hangi evresinde olduğunu hastaya aktarabilir. Eğer kompanse siroz teşhisi konulursa bu karaciğerde yara izleri bulunduğu ancak halen önemli fonksiyonlarını yerine getirebildiği anlamına gelir. Bu aşamada herhangi bir belirti görülmeyebilir. Eğer doktor dekompanse siroz teşhisi koyarsa karaciğerdeki hasar ciddidir ve düzgün şekilde çalışamaz hale gelmiştir. Bu durumda çok sayıda semptom meydana gelebilir.

Siroz Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Siroz tedavisi yaklaşımı karaciğerin hasar seviyesine göre belirlenir. Tedavinin ana hedefi siroza yol açan durumu düzeltmek ve daha fazla zararı önlemektir. Bu şu anlama gelir: Alkol tüketimi durdurulmalıdır. Eğer siroz karaciğerdeki yağ birikmesinden kaynaklanıyorsa kilo verilmelidir. Hepatit B veya Hepatit C varsa ilaç kullanımı gerekli olacaktır. Kaşıntı, ağrı ve yorgunluk gibi semptomları hafifletmek için de ilaçlar kullanılabilir. Doktor ayrıca sirozdan kaynaklanabilecek komplikasyonların tedavisini hedefleyecektir. Bu doğrultuda aşağıdaki tedavi yöntemleri hasta özelinde tercih edilir:

• Düşük Sodyumlu Diyet: Şişkinliği kontrol etmeye yardımcı olur. Bu sorunu yaşayan bireylere genellikle doktorlar tarafından diuretikler tavsiye edilir. Eğer vücudunuz çok fazla su tutuyorsa bu sıvının atılması gerekir.
• Kan Basınç İlaçları: Vücudunuzda şişmiş veya patlamış kan damarlarından kaynaklanan kanamayı azaltabilir. Eğer ciddi şekilde genişlemiş damarlarınız varsa ameliyat olmanız gerekebilir.
• Antibiyotikler ve Aşılar: Diğer enfeksiyonların gelişmesini önleyebilir ve bu enfeksiyonları tedavi edebilir. Doktorunuz toksin birikimini azaltmak için ilaçlar önerme ihtimali vardır. Karaciğerde iltihaplanma durumları söz konusuysa steroid kullanımı faydalı olabilir.
• Karaciğer Transplantasyonu: Sirozun ağır olduğu durumlarda karaciğer transplantasyonuna ihtiyaç duyulabilir. Bu oldukça karmaşık ve uzun süren bir prosedürdür. Ölmüş bir donörden yeni bir karaciğer almak için bekleme listesine alınmanız gerekir. Ya da bazı insanlar yaşayan bir kişiden karaciğerin bir kısmını alabilir. Genelde sirozun karaciğere verdiği hasar kalıcıdır ancak karaciğerin üçte ikisi tahrip olmuş ya da çıkarılmış olan kişiler bile normal hayatlarına devam edebilir. Uzun süreli hepatit sonucunda siroz gelişiyorsa, erken zamanda hasar tespit edilip enfeksiyon tedavi edilmelidir.

Erken aşamada siroz teşhisi konulan birçok kişi uygun tedavi ile sağlıklı bir yaşam sürdürebilir. Obezite veya diyabet gibi durumlar varsa kan şekerini dengelemek ve kilo vermek yağlı karaciğer hastalığından kaynaklanan hasarı azaltabilir. Alkol bağımlılığına bağlı hasar söz konusuysa alkolü bırakmak sirozun daha iyi yönetimine yardımcı olabilir.

Siroz Hastası Nasıl Beslenmeli?

Sirozlu kişilerin enerji ihtiyacı sağlıklı bireylerden %50 daha fazladır. Sağlıklı bir yetişkin günde 1500-2000 kalori alırken siroz hastalarının 2300-3000 kalori tüketmesi gerekir. Karaciğer rahatsızlığı olan kişinin günlük enerjisinin yarısı basit ve kompleks şekerlerden yani karbonhidratlardan, üçte biri yağlardan ve kalanı proteinlerden gelmelidir. Su ve tuz retansiyonu durumunda su ve tuz alımını sınırlamaları önemlidir. Bu hastaların düzenli diüretik kullanmaları ve poliklinik kontrollerini yapmaları gerekir. Tuz tüketimi 1-2 gramı geçmemelidir. Bu süreçte beslenme düzeninde aşağıdaki besinlere mutlaka yer verilmelidir:

• Enginar: A ve B vitaminleri bakımından zengindir. İdrar söktürücü ve antioksidan özelliklere sahip olan enginar, karaciğer hastalığının ilerlemesini yavaşlatabilir.
• Multivitamin takviyesi: Kronik karaciğer hastalarına antioksidan ve multivitamin preparatları verilebilir.
• Bulgur ve baklagiller: Çay şekeri, çikolata, bal, reçel, asitli içecekler gibi basit şekerli yiyeceklerin tüketimi az tutulmalıdır. Basit şekerler kan şekeri seviyelerinin hızlıca yükselip düşmesine yol açabilir. Kan şekerinde daha ılımlı bir artış sağlayan ve kan şekerinin uzun süre boyunca istenen seviyede kalmasını destekleyen kompleks şekerli yiyecekler tercih edilmelidir. Karaciğer hastalarına makarna, bulgur, sebzeler, baklagiller, sütlü tatlılar, bulgur pilavı gibi kompleks şeker içeren yiyecekler önerilir.
• Karaciğer rahatsızlığı olan kişilere bileşik şeker içeriği olan yiyecekler önerilir. Bunlar arasında makarna, bulgur, sebzeler, bakliyat ve sütlü tatlılar gibi gıdalar bulunmaktadır. Fastfood ve hazır market ürünleri gibi işlenmiş gıdalarla beraber sosis, sucuk ve salam tüketimi karaciğer hastalığı olan kişilerin kaçınması gereken besin maddeleridir.
• Eti ve yumurtayı dikkate alacak olursak bir yumurtanın büyüklüğündeki et miktarı bir yumurta ve 4 yemek kaşığı bakliyat ile eşdeğerdir. Bu oranları göz önünde bulundurarak beslenme düzenlemesi yapılmalıdır. Süt ürünleri kategorisinde ise bir bardak süt, bir kase yoğurt, bir kibrit kutusu peynir ve 2/3 kibrit kutusu kaşar peyniri eş değer kabul edilir. Yoğurt tükettiğiniz günlerde süt veya peynir tüketimini azaltmanızda fayda vardır.
• Tahıl grubunda iki dilim ekmek, 4 yemek kaşığı makarna, pirinç pilavı ve bulgur pilavı aynı değerde sayılır. Günlük alımınız bu oranlara uygun şekilde düzenlenmelidir.

Kronik karaciğer hastası olan kişiler ve özellikle siroz hastaları için özel bir beslenme programı oluşturulmalıdır. Sağlıklı bireylerin ihtiyacının bir buçuk katı enerji ve protein gereksinimi olan karaciğer hastalarının gerekli olmadıkça protein ve diyet sınırlamalarına gitmeleri, beslenme yetersizliğine ve hastalığın ilerlemesine sebep olabilir.

Siroz Hastalığı Neden Olur?

Karaciğer vücudun bir nevi fabrikasıdır. Tüm besin maddelerinin işlendiği yer olan karaciğer bu maddeleri vücut için faydalı ürünler haline getirir. Bunlardan birisi olan albümin sıvıların damarlarda tutulmasını sağlar. Ancak karaciğer fonksiyonları bozulduğunda albümin yapımı da etkilenir. Albümin seviyesindeki düşüş sıvıların damarlarda tutulamamasına ve dokular arasında sızmasına sebep olur. Bu durum ilk olarak bacaklarda şişlik olarak belirginleşir. Aynı mekanizma nedeniyle karın boşluğunda da sıvı toplanır ve karın şişer. Bu hastalığa sahip kişilerde en küçük çarpışmalarda bile deride morluklar oluşabilir veya kanama eğilimi artar. Bunun sebebi karaciğer hasarı nedeniyle pıhtılaşmayı sağlayan maddelerin yeterince üretilememesidir. Karaciğerin işleyemediği bazı maddeler kanda birikir ve ciddi kaşıntılara ve bilinç değişikliklerine yol açabilir. Peki siroz hastalığı neden olur? İşte bu sorunun yanıtı:

• Bilerek ya da farkında olmadan yapılan bazı hareketler ve durumlar karaciğerde ciddi hasarlara neden olabilir. Doktor tavsiyesi olmadan ilaç almak bunlardan biridir. Birçok ilaç ve bitkisel ürün potansiyel olarak hasara yol açabilir. Doktor tavsiyesi olmadan reçetesiz ağrı kesicilerin, antiromatizmal ilaçların, antibiyotiklerin ve bitkisel ürün içeren vitamin takviyelerinin kullanılması toksik hepatit belirtilerine yol açabilir ve bazen ciddi karaciğer yetmezliği durumlarına neden olabilir ki bu da karaciğer nakline ihtiyaç duyulabileceğini gösterir. Aktarlarda satın alınabilecek bitkisel ürünler veya sanayide kullanılan bazı kimyasallarla temas etmek, karaciğer üzerinde hatta ölümcül olabilen toksik etkiler yaratabilir.
• Tüm vücut sağlığı gibi karaciğer sağlığı için de dengeli beslenme, düzenli fiziksel aktivite ve kilo kontrolü çok önemlidir. Yağ, şeker ve karbonhidrat tüketiminin kısıtlanarak mineral ve vitamince zengin sebze ve meyve tüketiminin artırılması, işlenmiş gıdaların en az seviyeye indirilmesi gereklidir. Aşırı alkol tüketimi akut veya kronik karaciğer hastalıklarına sebep olabilir.
• Hepatit A, B ve C virüsleri karaciğerde enfeksiyon oluşturabilir. Hepatit A virüsü hasta olan kişilerden fekal yolla çevreye yayılır ve kirli su veya ellerle ağıza bulaşabilir. Bu nedenle tuvalet ve el hijyenine dikkat etmek çok önemlidir. Hepatit A enfeksiyonu genellikle iyileştikten sonra kronik bir hale gelmezken hepatit B ve C enfeksiyonları kronikleşebilir. Kronik enfeksiyonlar genellikle sessiz ve belirtisiz olabilir ve karaciğer sirozu adı verilen ciddi karaciğer hasarına yol açabilir. Bu durum, sağlıklı görünen ancak hepatit B veya C virüsünü kanlarında taşıyan ve başkalarına bulaştırma riski olan kişilerin bulunduğu anlamına gelir.
• Aşırı alkol tüketimi, kistik fibrozis, vücudunuzda aşırı demir alması, Wilson hastalığı, karaciğerde yağ birikmesi, safra kanallarının sertleşerek yaralanması, vücudun karaciğer hücrelerine saldırmasını tetikleyen otoimmün hastalıklar, safra yolunun tıkanıklığı, bazı genetik sindirim rahatsızlıkları, frengi ve bruselloz gibi birtakım enfeksiyonlar, bazı ilaçlara karşı verilen tepkiler de diğer nedenler arasındadır.

KAYNAK: https://www.nhs.uk/conditions/cirrhosis/

SIK SORULAN SORULAR