Yenidoğan Sarılığı Ne Zaman Geçer?

15 / NİS
2024

Yenidoğan sarılığı özellikle erken doğan bebeklerde sıklıkla görülen bir durumdur. Karaciğer bilirubini yeterince süzemediği için ya da iç kanama veya kan enfeksiyonu gibi daha ciddi sorunlar nedeniyle ortaya çıkar. Gözde ve ciltte sararma oluşması, bu hastalığın ana belirtileridir. Bu durum bulaşıcı değildir ve genellikle kendiliğinden düzelir. Ancak bazen bu durum uzar ve bilirubin seviyeleri yükselebilir. Bu gibi vakalarda yeni doğanlara fototerapi, intravenöz immünglobulin ve kan transfüzyonu gibi tedaviler uygulanabilir.

Yenidoğan Sarılığı Nedir?

Yenidoğan sarılığı kırmızı kan hücrelerinin parçalanmasından sonra salgılanan bilirubinin vücuttan yeterli miktarda atılamayarak kan içinde biriktiği bir durumdur. Bu nedenle gözler ve ciltte sararma meydana gelir. Ayrıca bilirubin, beyin dokusu başta olmak üzere diğer iç organlarda da birikebilir ve bu durum ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Bilirubinin kan içinde biriktiği durumlar, yaşamı tehdit edebilecek sağlık sorunlarına neden olabilir. Bu yüzden sarılık belirtileri görüldüğünde altta yatan sağlık sorunu hızlı ve doğru bir şekilde tespit edilmelidir. Yenidoğanlarda karaciğer ve sindirim sistemi henüz tam olarak gelişmediği için sarılık sıkça görülür. Sağlıklı doğan her 10 bebekten 6'sında, prematür doğan her 10 bebekten ise 8'inde sarılık ortaya çıkabilir. Her ne kadar sarılık her zaman sağlık problemlerine işaret etmese de bazı hastalıklarda ciddi sarılık gelişebilir. Bu nedenle yenidoğan sarılığı dikkate alınmalı ve altında yatan neden doğru bir şekilde belirlenmelidir.

Yenidoğan Sarılığı Çeşitleri Nelerdir?

Yenidoğan bebeklerde sarılık genellikle beş farklı biçimde ortaya çıkar:

• Fizyolojik (Normal) Sarılık: Bu, en yaygın görülen sarılık tipidir ve yeni doğmuş birçok bebekte karaciğerin tamamen olgunlaşmamış olması sebebiyle gelişir. Doğumdan sonraki 2-3 gün içinde başlar ve genellikle 1-2 hafta içinde kendi kendine düzelir.
• Prematür Sarılık: Fizyolojik sarılık, vaktinde doğmuş bebeklerde genellikle hafif seyreder ve özel bir tedaviye ihtiyaç duymadan iyileşir. Ancak prematür bebeklerde aynı bilirubin değerleri ciddi problemlere neden olabilir ve tedavi gerekliliği yaratabilir.
• Emzirme Sarılığı: Bebeğin yeterince anne sütü alamamasına bağlı olarak gelişen bu tür sarılık, anneye uygun emzirme eğitimi verilmesi ve sıkça emzirilmesi ile düzelebilir.
• Anne Sütü Sarılığı: Anne sütü ile beslenen bebeklerde oldukça nadiren (%1-2 oranında) görülür. Bu durumda bilirubin seviyesinin artması, anne sütündeki belirli maddelerin varlığında olur. Bilirubin, bağırsaklar aracılığıyla atılamaz ve bu tür sarılık doğumdan sonraki 3-5 gün içinde başlar, genellikle 3-12 hafta içinde kendi kendine düzelir.
• Kan Grupları Uyumsuzluğu (Rh veya AB0): Eğer bir anne kan grubu O'ya sahipse ve bebeği A veya B kan grubuna sahipse, bebekte sarılık görülmesi durumunda AB0 uyumsuzluğu bulunabilir. Bu durumda anne bedeni, bebekteki kırmızı kan hücrelerinin parçalanmasına yol açan antikorlar üretir ve bu da bebeğin kanındaki bilirubin seviyesinin yükselmesine neden olur. Bu tip sarılıklar genellikle ilk gün ortaya çıkar ve Anti-D Gamma Globulin enjeksiyonları veya halk dilindeki adıyla kan uyuşmazlık iğneleriyle tedavi edilebilir. Belirli durumlarda fototerapi uygulanması gerekebilir.

Yenidoğan Sarılığı Neden Olur?

Bilirubin, oksijen taşıma görevine sahip kırmızı kan hücrelerinde bulunan hemoglobin maddesinin metabolizması sonucunda oluşur ve kana kırmızı rengi kazandırır. Hemoglobin, karaciğerde parçalandığında sarı renkte bilirubin üretir ve bu molekül safra yoluyla sindirim sistemine sevk edilerek vücut dışına atılır. Ancak bağırsaklardaki bazı bilirubinler yeniden emilip kana karışır. Kan içindeki bilirubin, böbreklerde süzülerek idrarla vücuttan çıkarılabilir ve idrarın sarı rengini almasını sağlar. Bu süreçte herhangi bir aksama olduğunda kan içerisindeki bilirubin miktarı artar. Bu durumda bilirubin özellikle gözlerde ve deride yoğunlaşmaya başlar. Kandaki bilirubin seviyesinin belirli bir düzeyi aştığında ise sarılık belirtisi ortaya çıkar. Yenidoğanların sindirim sistemi ve karaciğer işlevleri tamamen gelişmediği için sarılığa daha duyarlıdır. Fakat bazı sağlık sorunları ciddi sarılık semptomlarına yol açabilir. Yenidoğanlarda şu durumlar veya hastalıklar nedeniyle sarılık görülebilir:

• Anne Sütünün Yol Açtığı Sarılık: Anne sütünde bulunan bazı maddeler, bilirubinin bağırsaklardan yeniden emilimini ve kana karışmasını hızlandıran enzimlerin aktif hale gelmesine neden olur. Bu durum bilirubinin atılmasının azalmasına ve dolayısıyla sarılığa neden olur. Ancak bu durumda anne sütü kesilmemelidir. Genellikle bu tür bir sarılık şiddetli değildir, ancak 2 haftadan daha uzun süre devam edebilir.
• Prematüre Doğum: 37. haftadan önce doğan bebekler prematüre kabul edilir. Prematüre bebeklerde organların gelişimi tamamlanmadığı için sarılık görülme riski daha yüksektir, özellikle sindirim sistemi tam olarak gelişmediği için.
• Gelişim bozuklukları: Çeşitli sağlık sorunları nedeniyle anne karnında organ gelişimi yetersiz olan çocuklarda, sarılığa zemin hazırlayan durumlar söz konusu olabilir.
• Kan Uyumsuzluğu: Anne ve bebek arasındaki kan grubu uyumsuzluğunda, doğum sırasında yaşanan kan kaybı sonucu bebekteki kan hücreleri hasar görebilir. Bu da bilirubin üretiminin artmasına ve dolayısıyla sarılık belirtisinin ortaya çıkmasına neden olabilir.
• Enfeksiyonlar: Bebeklerde sepsis gibi ciddi enfeksiyonların seyri içerisinde sarılığın görülme ihtimali vardır.
• Safra Kanalı Hastalıkları: Bebeğin safra kanalları doğuştan eksikse, bilirubinin karaciğerden atılamaması sonucunda ağır derecede sarılık meydana gelebilir.
• Kanama: Doğum sırasında veya sonrasında vücudun belirgin bir bölgesinde yaşanan kanamalar, dokularda biriken kanın metabolize edilip uzaklaştırılması sürecinde bol miktarda bilirubin oluşmasına ve böylece sarılık belirtisinin ortaya çıkmasına yol açabilir.
• Kan Hastalıkları: Genetik olarak hatalı kan hücrelerine sahip olan Akdeniz anemisi ve orak hücreli anemi gibi durumlarda, artan kan hücrelerinin yıkımı bilirubin üretimini ve sarılık riskini artırabilir.
• Enzim Eksiklikleri: Bazı metabolizma enzimlerinin genetik olarak yetersiz veya az olduğu durumlarda, kırmızı kan hücrelerinde hasarlanma ve ağır derecede sarılık görülme ihtimali vardır.

Yenidoğan Sarılığı Nasıl Oluşur?

Yenidoğan sarılığı, yaklaşık her 60 bebekten birinde görülen yaygın bir sağlık problemidir. Erken doğan bebeklerde bu olasılık daha da artarak %80'e çıkar. Yenidoğanlarda rastlanan sarılık genellikle hastalığa bağlı değildir ve bu sebeple fizyolojik sarılık olarak adlandırılır. Genellikle birkaç hafta içerisinde kendiliğinden geçer. Yenidoğanlarda sarılık belirtisinin nedeni bebeğin kanında aşırı miktarda bilirubin birikmesidir. Bu durum bebeğin derisi ve göz beyazlarındaki sararmaya yol açar.

Sarılık, genelde baştan aşağıya doğru yayılır ve bacaklarda sararma, bilirubin seviyesinin önemli ölçüde yükseldiğini belirtir. Pek çok bebekte görülmesine rağmen bu durumun kendiliğinden düzelme eğiliminde olmasına karşın, hekim gözetimi gereklidir. Sarılık, kan içerisindeki bir bileşen olan bilirubin seviyesinin artması ve sonucunda ciltte birikmesi ile ortaya çıkar. Bilirubin, kırmızı kan hücrelerinin parçalanma sürecinde serbest kalan bir maddedir.

Bebeklerin karaciğerinin belirli bir olgunluk düzeyine ulaşması bilirubinin kan temizlemesi için gerekli olduğu için, karaciğer bu kapasiteyi kazanana kadar ciltte ve göz beyazlar doğanlarda bu durumun tespiti ve takibi oldukça önemlidir. Genellikle karaciğerin olgunlaşmasına bağlı olarak birkaç gün veya bir hafta içinde iyileşse de bazı hallerde bilirubin seviyesi aşırı yüksek olabilir ve kernikterus adı verilen beyin hasarına yol açabilecek duruma neden olabilir. Ülkemiz, kernikterus vakalarının sıklığı konusunda global ölçekte üçüncü sırada yer alır. Her ne kadar nadir görülse de bazı bebeklerde sarılığın ihmal edilmesi, sağlık kuruluşlarının takibi olmaması durumunda ciddi sakatlıklara yol açabilecek sorunlara sebep olabilir. Bu nedenle, sarılıkla karşı karşıya olan bebeklerin bir hafta veya on gün süresince doktor kontrolünde bulunması gerekmek

Yenidoğan Sarılık Belirtileri Nelerdir?

Yenidoğan sarılık belirtileri genellikle yaşamın ikinci ve dördüncü günleri arasında gözlemlenir. Doğum sonrası bilirubin üretiminin hızına bağlı olarak belirti ortaya çıkma zamanı ve süresi değişebilir. Eğer altta yatan ciddi sağlık problemleri varsa, ilk 24 saat içinde bile sarılık meydana gelebilir; bu durum ciddi hastalığın işareti olabilir. Sağlıklı yenidoğanlarda ise, sarılık seviyesi üçüncü ile yedinci gün arasında en yüksek düzeye çıkar ve ardından azalarak tamamen kaybolur.

Bir hafta sonrasında kaybolmayan veya iki haftadan daha uzun süre devam eden sarılık durumlarında, altta yatan bir sağlık sorunu olabileceği düşünülerek araştırma yapılmalıdır. Bilirubin seviyesi aşırı yükseldiğinde, bu bileşen beyin dokusunda birikme eğilimindedir ve ciddi beyin zararına neden olabilir. Kernikterus adı verilen bu klinik durumda belirtilerin yönetimi zorlaşabilir ve kalıcı hasarlara yol açabilir, dolayısıyla bunun önlenmesi büyük önem taşır. Yeni doğanlarda aşağıdaki sarılık durumları patolojik olarak kabul edilir ve altta yatan hastalıkların araştırılması gerekmektedir. Belirtiler ise aşağıdaki gibidir:

• Hayatın ilk 24 saatinden itibaren görülen sarılık
• Hızlı yayılan ya da şiddetle artan sarılık
• 38 derece ve üzerindeki ateş
• Beslenme problemleri, emzirmede zorluk
• Bebekte genel halsizlik, uykulu hali ve çevreye ilgisizlik
• Sık ağlama krizleri

Yenidoğan Sarılığı Tanısı Nasıl Konur?

Yenidoğan sarılığı belirtileri teşhisi klinik muayene ile konulabilir. Ancak tedavi ihtiyacının belirlenmesi için kanındaki bilirubin seviyesi incelenmeli olabilir. Bilirubin kan içerisinde iki farklı formda bulunur: Direkt ve indirekt bilirubin. Bu formların yüksekliği, durumun karaciğer veya safra yolları ile iliş doktorlara önemli bilgiler sağlar. Ayrıca, sarılığın nedenini belirlemek için doktor ek testler isteyebilir. Bu testler arasında kan ve idrar testleri, beyin ve karın ultrasonu bulunabilir.

Yenidoğan Sarılığı Tedavisinde Neler Yapılır?

Fizyolojik sebeplere dayalı olarak ortaya çıkan yenidoğan sarılık değerleri genellikle ek bir tedavi gerektirmeden sadece sürekli gözlem altında tutulması ile kontrol altına alınabilir. Bebeğin düzenli ve yeterli miktarda anne sütü almasıyla, sarılık 2 hafta içinde tamamen geçer. Bununla birlikte, ciddi bilirubin seviye yükselmesi olan veya patolojik sarılığı olduğu düşünülen hastalar için ek tedavi yöntemleri kullanılmalıdır. Yenidoğanlarda patolojik sarılık tedavisinin hedefi, kan bilirubin seviyesini düşürmektir. Bu amaçla iki ayrı teknik kullanılır. İlk teknik olan fototerapi, belirli dalga boylarındaki ultraviyole ışığın kullanılmasıyla bilirubinin kimyasal yapısını değiştirerek vücuttan atılmasını kolaylaştırır. Diğer tedavi tekniği ise exchange transfüzyondur; burada yüksek bilirubinli yenidoğanda kanın belli bir kısmı taze tam kan ile değiştirilir. Tedavinin başarıyla gerçekleşmesi için bebeğin sürekli olarak izlenmesi gerekmektedir.

KAYNAK:

https://www.nhs.uk/conditions/jaundice-newborn/

SIK SORULAN SORULAR