Ölüm Çocuğa Nasıl Anlatılır?

14 / ŞUB
2023

“Çocuklara ölüm nasıl anlatılır?” anne ve babaların en çok zorlandığı ve ne yapacağını bilemediği konulardan biri. Aslında ölüm de doğum kadar hayatın bir parçası. Çocuklar ölümü öğrenecek diye endişelenmeye gerek yok. Aksine konuşarak anlatılmalıdır. Bu yazımızda Hospitalpark Darıca Hastanesi Psikoloji Bölümü’nden Klinik Psikolog Sena Cabbar, “Çocuklara ölüm nasıl anlatılır?” sorusu hakkında önemli bilgiler verdi.

Gelişim Dönemlerine Göre Çocukların Ölümü Algılayışı:

Çocuklarda ölüm kavramı ve ölümü algılayışı onun bilişsel gelişimindeki olgunlukla yakından ilgilidir. Yani her yaş özelinde farklıdır. Çocuklarda yaşlara göre ölüm algısı şu şekilde özetlenebilir:

0-2 yaş arası bebeklerde ölüm algısı

0-2 yaş arası bebekler ölümü kavrayamasa da bakım vereninin orada olmadığını ya da sevdiklerinin duygu durumundaki değişimi fark ederek ayrılıkla ilgili endişeler hisseder. Bu dönemde bir açıklama yapmak çok anlamlı olmayacaktır. Bunun yerine çocuğun günlük rutini, fiziksel ve duygusal ihtiyaçları aksatılmamalıdır. Ek olarak çocuğun ayrılma kaygısını azaltmak adına sarılma gibi fiziksel temas da artırılmalıdır.

2-7 yaş arası çocuklarda ölüm algısı

2-7 yaş arası çocuklar ölümü tam olarak kavrayamaz ancak az çok fikir sahibidir. Bu dönemdeki çocuklarda ve 4 yaş ölüm kavramı genellikle geçici ve geri döndürülebilir olarak algılanır. Ayrıca soyut düşünme bu dönemde henüz kazanılmadığından ölümü daha çok bir seyahate çıkmak gibi değerlendirebilirler.

7 yaş ve üstü çocuklarda ölüm algısı

7 yaş ve üstü çocuklarda ölüm kavramı yavaş yavaş oturur. Bu yaş aralığındaki çocuklar tüm canlıların bu süreci deneyimlediğini ve geri dönüşü olmadığını bilir. Ancak bu durum çocuğun sevdikleriyle ilgili endişeler yaşamasına ve ölümle ilgili kabuslar görmesine sebebiyet verebilir.

Çocuklara Ölüm Haberi Verirken Nelere Dikkat Edilmelidir?

Her yaş grubundan çocuğa ölümü anlatacak olan kişi çocuğa temel bakımını veren ve güveli bir bağ kurduğu kişi olmalıdır. Çocuğa açıklama yapacak olan kişinin hazır bulunuşluğu da çok önemlidir. Çocuğa ölüm haberini verecek olan kişinin psikolojik olarak buna hazır olması gerekir. Bu noktaya dikkat ederek okul öncesi dönemdeki çocuklara ölümü anlatmak için aşağıdaki örnek ifadeler kullanılabilir:

“Tüm canlılar için hayatın başladığı ve bittiği bir zaman var. Bu zaman hayattır ve tüm canlılar için geçerlidir. Örneğin, çiçekler tohumdan büyümeye başlar; büyür, çiçek açar sonra da kurur ve ölür. Bu tüm hayvanlar ve insanlar için de geçerlidir. Yani canlıların tümü doğup, büyür, yaşlanıp ve ölür. Hiçbir canlı sonsuza dek yaşamaz.”

Çocuğun yakın çevresindeki ölüm hastalık ya da kaza nedeniyle yaşandıysa çocuğa ciddi bir hastalık ya da iyileşmesi mümkün olmayan yaraların da yaşlanma olmasa bile her canlının ölümüne neden olabileceği söylenebilir. Bu noktada hastalığın normal hastalıklardan çok daha farklı olduğu çocuğa mutlaka söylenmeli. Aksi takdirde çocukta hastalığa ve hasta olmaya karşı korku gelişebilir. Ölümle ilgili canlıların yaşam süreleri hakkında da bilgi sunulabilir. Örnek olarak kelebeklerin birkaç haftalık, kuşların 3-4 yıllık, kedilerin 10-15 yıllık yaşam döngülerinden söz edilebilir. Bu süreci aşağıdaki örnek ifadelerle anlatabilirsiniz:

“Her canlının yaşam süresi farklıdır. Örneğin kelebekler birkaç hafta, kediler 10-15 yıl ve kuşlar 3-4 yıl yaşar. Yaralanma ya da hastalık olmaması durumunda sağlıklı olan bir kedi diğer kedilerden daha uzun yaşayabilir. Yani her canlının kendi yaşam süresi de farklı olur. Bu insanlar için de geçerlidir. Bazı insanlar 50 yıl yaşar, bazıları 90 yıl. Yaşam süresi her canlı için farklıdır ve tüm canlılar bir gün mutlaka ölür.”

Ölüm Çocuğa Nasıl Anlatılmamalıdır?

Peki çocuklara ölümü nasıl anlatılmamalıdır?

“10 yaşındaki çocuğa ölüm nasıl anlatılır?” diye merak ediyorsanız ölümü 12 yaşından önce soyut kavramlarla anlatmamanız gerektiğini bilmelisiniz. Basit ve net ifadelerle anlatılmalıdır. Ayrıca bilmiyorum demekten de çekinilmemelidir. Karışık ve karmaşık cevaplar vermektense net bir dille bilmiyorum demek daha doğrudur. Yani yetişkinlerin yakınını kaybeden çocuğa anlatırken verdiği mesajlara dikkat etmesi önemlidir. Çocuğa ölümle bağlantı kuracağı sakıncalık kavramlarla ilgili mesaj verilmemelidir. Bu türden mesajlar çocukların ciddi psikolojik sorunlar yaşamasına neden olabilir. Bu mesajlardan bazıları şunlardır:

• Uykuya daldı! Çocuk uykuya karşı korku geliştirebilir ve ölen kişinin uyanmasını ve geri gelmesini bekleyebilir.
• Uzaklara gitti! Uzaklara gitti denilen kişinin geri gelmesini bekleyebilir ve o kişiye karşı öfke geliştirebilir.
• Sonsuzluğa kavuştu! Çok soyut ve kafa karıştırıcı bir cümledir ve çocuk anlamayacaktır.
• Öldü, toprağa girip yok oldu.
• Yakınlarının davranışları nedeniyle hasta oldu, öldü.
• Derin ve sonsuz bir uykuya daldı.
• Allah çok sevdi, yanına aldı.

Bunun yanında ölümün ceza olduğu gibi yanlış mesajlar da verilmemelidir. Bu mesajlar çocuğun uykudan, topraktan korkmasına sebebiyet verebilir.

Çocuğa Bir Yakınının Ölümü Nasıl Aktarılmalıdır?

Çocuğa ölümü anlatırken ve yakınını kaybettiği anlatılırken mesajların içeriği kadar mesajların nasıl iletildiği de önemli. Bu aşamada dikkat edilmesi gereken noktalardan bazıları şunlardır:

• Ölüm haberi uzun süre çocuktan gizlenmemeli, ilk fırsatta verilmelidir. Bu haberi çevresinden duyan çocuk ölümün yaratacağı duygudan daha derin etkilenebilir.
• Çocuğun yanında bağırarak ağlamak ya da tam tersi hiçbir şey yokmuş gibi davranmak da sakıncalıdır. Bu çocuğun böyle bir durum karşısında farklı zamdan farklı davranışlar sergilemesine neden olabilir.
• Ölüm anlatılan çocuk konuşmaya zorlanmamalı, konuşma isteği de geri çevrilmemelidir. Sorduğu sorular yaşına uygun yanıtlanmalıdır.
• Ölüm anlatılan çocuk verdiği tepkiden ve duygularından dolayı “Ağlama, neden ağlıyorsun, erkekler ağlamaz” gibi cümlelerle eleştirilmemelidir. Bu süreçte çocuğun duygularını yaşaması ve ifade etmesi için fırsat yaratılmalıdır.
• Daha önce de belirtildiği gibi ölüm haberini çocuğa temel bakımını veren ve güveli bir bağ kurduğu kişi olmalıdır. Bu haber çocukla yalnız kalınan bir ortamda verilmelidir. Ayrıca haberi verecek kişi duygusal olarak buna hazır olmalıdır.
• Okul öncesi çocuk cenaze töreni ya da ölü yıkama ritüelinde bulunmamalıdır.

Ölüm Nedeniyle Yaşanabilecek Psikolojik Problemler Nelerdir?

Ölüm her yaştan insan için zor bir durumdur ve çocuklara ne kadar iyi anlatılırsa anlatılsın özellikle anne, kardeş ve babanın kaybı ciddi sorunlar yaşanmasına neden olabilir. Bu sorunlar her çocukta farklı şekillerde gözlemlenir. Bu sorunlardan bir kısmı aşağıdaki gibi özetlenebilir:

• Ağrıların yaşanması (baş, karın vb.),
• Bayılma ya da titreme nöbetleri,
• Bulantı,
• Kusma,
• Çeşitli tikler,
• İçine kapanma,
• Kabuslar görme,
• Gece korkuları,
• Okul başarısızlığı,
• Uykusuzluk,
• Uyum ve davranışsal bozukluklar (çalma, kekemelik, alt ıslatma, hırçınlık, parmak emme, saldırganlık, tırnak yeme vb.),
• Yeme bozuklukları.

Bu türden sorunlar geliştiren çocukların ailelerine durumu bastırmadan ve göz ardı etmeden bir psikoloğa başvurmaları önerilir. Bilgi talep formunu doldurarak hastanemizin psikiyatri bölümünden randevu alabilirsiniz.