Otizm Nedir? Otizm Spektrum Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?

 

Otizm spektrum bozukluğu (OSB) üzerine yapılan araştırmalar ve bilimsel ilerlemeler sayesinde günümüzde bu konuya dair farkındalık ve anlayış artmış olsa da hâlâ pek çok ebeveyn, öğretmen ve sağlık uzmanı için otizmin doğru bir şekilde tanınması ve etkili tedavi yaklaşımlarının belirlenmesi önemli. Genellikle çocukluk döneminde ortaya çıkan ve kişinin yaşamı boyu devam eden nörogelişimsel bir bozukluk olan bu durum bireyin sosyal etkileşimini, iletişim becerilerini ve davranışlarını olumsuz etkileyerek yaşamında zorlara yol açar. Peki otizm nedir? Tedavisi var mı? Dünya Otizm Farkındalık Günü özelinde derlediğimiz bu yazıda otizm hakkında bilinmesi gerekenleri bulacaksınız.

Otizm Nedir?

Otizm spektrum bozukluğu (OSB) sosyal iletişim ve etkileşim becerilerinde zorluk yaşayan, sınırlı ilgi alanlarına sahip olan ve tekrarlayan davranışlar sergileyen bireyleri kapsayan karmaşık bir nörogelişimsel durumdur. Otizm genetik ve çevresel faktörlerin birleşimi sonucu ortaya çıkan bir bozukluktur. Doğumdan itibaren fark edilmeye başlanabilen ancak belirtileri daha çok 2-3 yaş arasında ortaya çıkar. Otizmli bireylerde gözlenen temel özellikler; sosyal iletişim ve etkileşim becerilerinde zorluk, sınırlı ilgi alanları ve tekrarlayan davranışlardır. Sosyal iletişim becerileri konuşma dili kullanımındaki problemlerden mimik ve jest kullanımının azlığına kadar geniş bir yelpazede değişebilir. Etkileşim becerileri ise arkadaşlık kurma veya paylaşımda bulunma gibi sosyal ilişkilerde yaşanan güçlükleri içerir.

Sınırlı ilgi alanları otizmli bireylerin sadece belirli konulara, nesnelere veya etkinliklere yönelik yoğun bir ilgi göstermesi ve diğer alanlara karşı ilgisiz kalmaları şeklinde kendini gösterir. Örneğin bir çocuk sadece trenlerle ilgili bilgilere dikkat kesilirken diğer oyuncaklarla veya arkadaşlarıyla oynamaya hiç ilgi göstermeyebilir. Tekrarlayan davranışlar ise otizmli bireylerin belirli hareketleri, sesleri veya sözcükleri sürekli tekrar etmeleri olarak tanımlanabilir. Bu davranışlar zaman zaman rahatsız edici olabilir ve bireyin sosyal hayatını olumsuz etkileyebilir.

Otizm Spektrum Bozukluğu Çeşitleri Nelerdir?

Otizmin çeşitli derecelerde etkileri vardır ve bu nedenle farklı tipleri bulunur. Bunlar aşağıdaki gibidir:

• Klasik otizm veya otistik bozukluk, çocukların erken yaşlarda (genellikle 3 yaşından önce) belirgin sosyal ve iletişim zorlukları yaşamasıyla karakterizedir. Bu türde dil gelişimi ve sözel olmayan iletişimde eksiklikler görülür. Aynı zamanda tekrarlayıcı davranışlar ve ilgi alanlarının sınırlılığı da sıkça gözlemlenen belirtilerdendir.
• Asperger sendromu: Daha yüksek işlevli bir otizm türüdür. Bireyler genellikle normal ya da hatta üstün zekâ düzeyine sahip olabilirler ancak sosyal becerilerinin geliştirilmesinde zorluk çekerler. Dil gelişimi konusunda ciddi problemleri olmasa da iletişimin sosyal yönlerini kavramakta güçlük yaşarlar ve bazen de tekrarlayıcı davranışlar gösterirler.
• Atipik otizm: Otizm belirtilerine sahip olan ancak tanı konacak kadar yeterli kriter sağlamayan çocukları tanımlar.

Otizmin Nedenleri Nelerdir?

Otizm karmaşık bir nörogelişimsel bozukluktur ve genetik faktörler ile çevresel etkenlerin birleşimi sonucu ortaya çıkar. Bu bağlamda otizm nedenleri üzerine yapılan araştırmalar her geçen gün önemli ölçüde artar.

Öncelikle otizmin temel nedeni olarak genetik faktörler gösterilir. Bu konuda yapılan çalışmalar otizme yol açan gen mutasyonlarının ve kalıtım yollarının tespit edilmesine yöneliktir. Özellikle aile içinde birden fazla bireyde otizm görülmesi durumunda genetik yatkınlığın önemli olduğu düşünülür. Bunun yanında bazı sendromlar (örneğin, Fragile X sendromu) da otizm spektrum bozukluğu ile ilişkilendirilir.

Çevresel etkenler ise otizmin diğer önemli nedenlerinden biridir. Anne karnındaki bebekte bazı enfeksiyonların ya da ilaçların olumsuz etkileri sonucu otizm gelişebilir. Ayrıca doğum sırasındaki komplikasyonlar ve prematüre doğum gibi risk faktörleri de otizmin ortaya çıkma ihtimalini arttırabilir.

Otizmin nedenlerinin çok boyutlu olduğunu düşünürsek epigenetik faktörler de bu sürece katkıda bulunan önemli unsurlardır. Epigenetik mekanizmalar sayesinde genetik yapının çevresel etkenlere göre değişim göstermesi mümkün olabilir. Bu nedenle otizmin gelişiminde hem genetik hem de çevresel faktörlerin etkileşimi büyük önem taşır.

Otizmin Belirtileri Nelerdir?

Otizm belirtileri çeşitlidir ve her bir birey için farklılık gösterebilir. Ancak ortak bazı belirtiler vardır ve bu belirtilerin erken teşhis edilmesi tedavinin başarısı açısından kritik öneme sahiptir. Ortak belirtiler genel olarak aşağıdaki gibidir:

• İletişim ve sosyal etkileşim becerilerinde zorluk yaşayan otistik bireyler karşılarındaki insanların duygularını ve düşüncelerini anlamakta güçlük çekebilir. Bu durum sözlü ya da sözsüz iletişimde karmaşıklığa yol açabilir. Ayrıca arkadaş edinme ve sürdürme konusunda da zorluklar yaşayabilirler.
• Stereotip davranışlar ve ilgi alanları da otizmin belirgin özellikleri arasında yer alır. Otistik bireyler tekrarlayan hareketler veya sesler yapma eğilimindedir ve aynı rutini takip etmek konusunda ısrarcı olabilirler. Ayrıca sınırlı ve yoğun ilgi alanlarına sahip olup bunlar üzerinde uzun süre odaklanabilirler.
• Duyusal hassasiyet ise OSB'li bireylerde sıkça görülen bir diğer belirtidir. Bu durum dokunma, işitme, tat alma, koku alma ve denge duyularında aşırı veya az duyarlılık şeklinde ortaya çıkabilir. Duyusal hassasiyet nedeniyle otistik bireyler belirli dokulara, seslere veya kokulara karşı rahatsızlık hissedebilirler.
• Motor beceriler ve koordinasyonla ilgili zorluklar da otizmin belirtileri arasında sayılabilir. Bu durum ince motor becerilerde (örneğin yazma) ve/veya kaba motor becerilerde (örneğin koşma) güçlük yaşamalarına yol açabilir.

 

Son nokta ise her otistik bireyin bu belirtilerin tamamını göstermeyebileceği ve her birey için belirtiler farklı kombinasyonlarda olabileceğidir. Bu nedenle otizm spektrum bozukluğu tanısı konusunda profesyonel bir değerlendirmeye başvurmak esastır.

Otizm Spektrum Bozukluğu Tanısı Nasıl Konulur?

Otizm spektrum bozukluğu tanısı multidisipliner bir değerlendirme sürecini gerektirir. Bu süreçte çocuk psikiyatristleri, psikologlar, dil ve konuşma terapistleri gibi alanında uzman profesyoneller görev alır.

Öncelikle ailelerin çocuklarındaki gözlemledikleri belirtileri ve endişelerini paylaşması önemlidir. Ardından uzmanlar tarafından yapılan kapsamlı bir değerlendirme sürecine geçilir. Bu süreçte çocuğun iletişim becerileri, sosyal etkileşimi ve davranışları incelenirken bilişsel ve motor gelişim düzeyleri de göz önünde bulundurulur.

İlgili uzmanların yaptığı değerlendirmeler sonucunda otizm spektrum bozukluğu şüphesi bulunan çocuklar için standardize edilmiş ölçekler kullanılır. Örneğin, çocuklar için otistik bozukluk derecelendirme ölçeği (CARS) veya otizm tanı gözlemleri listesi (ADOS) gibi özel testler uygulanarak çocuğun durumu daha objektif bir şekilde anlaşılmaya çalışılır.

Dikkatli ve detaylı bir değerlendirme sürecinin ardından otizm spektrum bozukluğu tanısı konulur. Ancak unutulmamalıdır ki otizmin şiddeti ve belirtileri çocuktan çocuğa değişebilir. Bu nedenle her birey için farklı destek ve müdahale gereksinimleri bulunabilir. Tanı sürecinin hızlı ve doğru bir şekilde gerçekleştirilmesi erken müdahale ile çocuğun yaşam kalitesini artırma ve gelişimine katkı sağlama açısından büyük önem taşır.

Otizm Spektrum Bozukluğu Testi Nasıl Yapılır?

Otizm spektrum bozukluğu testi uzmanlar tarafından uygulanan ve çocukların sosyal, iletişim ve davranış becerilerini değerlendiren kapsamlı bir süreçtir. Test süreci genellikle bir dizi gözlem, anket ve standartlaştırılmış ölçüm araçları kullanarak gerçekleştirilir. Öncelikle çocuğun ailesiyle yapılan görüşmelerle çocuğun gelişimi ve ilgi alanları hakkında detaylı bilgiler toplanır.

İkinci adım olarak uzmanlar çocukla birebir çalışarak gelişimsel becerilerini değerlendirir. Bu süreçte standartlaştırılmış ölçüm araçları kullanılır. Örneğin Çocukluk Otizmi Derecelendirme Ölçeği (CARS) gibi özel testler yardımıyla sosyal etkileşim, iletişim ve davranış örüntülerini analiz ederler. Gerekli hallerde işbirlikçi oyun ve etkileşimlere dayalı değerlendirmeler de gerçekleştirilebilir. Bu tür değerlendirmeler çocuğun sosyal becerilerini ve uyum yeteneğini daha iyi anlamak için kullanılabilir. Uzmanlar elde ettikleri bilgileri bir araya getirerek otizm spektrum bozukluğu teşhisi koyma sürecini tamamlar. Eğer otizm teşhisi konulursa aileye uygun tedavi ve destek seçenekleri sunulur.

Otizm Spektrum Bozukluğu Nasıl Tedavi Edilir?

“Otizm neden olur?” sorusunun araştırılması ve doğru tanının konulması ile tedavi süreci başlar. Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) olan bireyler için uygulanabilecek farklı tedavi yöntemleri bulunur. Bu yöntemlerin amacı otizmli bireylerin sosyal ve iletişim becerilerini geliştirmek ve öğrenme kapasitelerini artırmaktır.

Erken müdahale OSB tanısı konan çocuklar için oldukça önemlidir. Çocukların yaşamlarının erken dönemlerinde başlayan bu süreçte eğitimciler ve terapistler tarafından sunulan hizmetlerle çocukların gelişimi desteklenir. Erken müdahale sayesinde otizmli çocuklar bağımsız bir yaşam sürdürebilme potansiyeline sahip olur.

Davranışçı terapiler de OSB'nin tedavisinde etkili olabilir. Bu terapiler arasında en yaygın olarak kullanılan yüksek yoğunluklu davranış analizi (YYDA) yöntemidir. Bu yöntem otizmli bireylerin sosyal becerilerini, dil ve iletişim becerilerini geliştirmeyi amaçlayan bir yöntemdir.

İlaç tedavisi ise belirtileri hafifletmeye yönelik olarak kullanılabilir. Örneğin kaygı ve hiperaktivite gibi semptomların kontrol altına alınması için doktorlar tarafından ilaç tedavisi önerilebilir. Aile desteği de otizmli bireylerin yaşamlarını daha rahat sürdürebilmeleri açısından önemlidir. Aileler çocuklarının gelişimini desteklemek ve onlara uygun eğitim olanakları sağlamak amacıyla eğitimli profesyonellerle iş birliği yaparak bir yol haritası oluşturmalıdır.