Otizm Nedir? Otizm Spektrum BozukluÄŸu Belirtileri Nelerdir?

 

Otizm spektrum bozukluÄŸu (OSB) üzerine yapılan araÅŸtırmalar ve bilimsel ilerlemeler sayesinde günümüzde bu konuya dair farkındalık ve anlayış artmış olsa da hâlâ pek çok ebeveyn, öÄŸretmen ve saÄŸlık uzmanı için otizmin doÄŸru bir ÅŸekilde tanınması ve etkili tedavi yaklaşımlarının belirlenmesi önemli. Genellikle çocukluk döneminde ortaya çıkan ve kiÅŸinin yaÅŸamı boyu devam eden nörogeliÅŸimsel bir bozukluk olan bu durum bireyin sosyal etkileÅŸimini, iletiÅŸim becerilerini ve davranışlarını olumsuz etkileyerek yaÅŸamında zorlara yol açar. Peki otizm nedir? Tedavisi var mı? Dünya Otizm Farkındalık Günü özelinde derlediÄŸimiz bu yazıda otizm hakkında bilinmesi gerekenleri bulacaksınız.

Otizm Nedir?

Otizm spektrum bozukluÄŸu (OSB) sosyal iletiÅŸim ve etkileÅŸim becerilerinde zorluk yaÅŸayan, sınırlı ilgi alanlarına sahip olan ve tekrarlayan davranışlar sergileyen bireyleri kapsayan karmaşık bir nörogeliÅŸimsel durumdur. Otizm genetik ve çevresel faktörlerin birleÅŸimi sonucu ortaya çıkan bir bozukluktur. DoÄŸumdan itibaren fark edilmeye baÅŸlanabilen ancak belirtileri daha çok 2-3 yaÅŸ arasında ortaya çıkar. Otizmli bireylerde gözlenen temel özellikler; sosyal iletiÅŸim ve etkileÅŸim becerilerinde zorluk, sınırlı ilgi alanları ve tekrarlayan davranışlardır. Sosyal iletiÅŸim becerileri konuÅŸma dili kullanımındaki problemlerden mimik ve jest kullanımının azlığına kadar geniÅŸ bir yelpazede deÄŸiÅŸebilir. EtkileÅŸim becerileri ise arkadaÅŸlık kurma veya paylaşımda bulunma gibi sosyal iliÅŸkilerde yaÅŸanan güçlükleri içerir.

Sınırlı ilgi alanları otizmli bireylerin sadece belirli konulara, nesnelere veya etkinliklere yönelik yoÄŸun bir ilgi göstermesi ve diÄŸer alanlara karşı ilgisiz kalmaları ÅŸeklinde kendini gösterir. ÖrneÄŸin bir çocuk sadece trenlerle ilgili bilgilere dikkat kesilirken diÄŸer oyuncaklarla veya arkadaÅŸlarıyla oynamaya hiç ilgi göstermeyebilir. Tekrarlayan davranışlar ise otizmli bireylerin belirli hareketleri, sesleri veya sözcükleri sürekli tekrar etmeleri olarak tanımlanabilir. Bu davranışlar zaman zaman rahatsız edici olabilir ve bireyin sosyal hayatını olumsuz etkileyebilir.

Otizm Spektrum BozukluÄŸu ÇeÅŸitleri Nelerdir?

Otizmin çeÅŸitli derecelerde etkileri vardır ve bu nedenle farklı tipleri bulunur. Bunlar aÅŸağıdaki gibidir:

• Klasik otizm veya otistik bozukluk, çocukların erken yaÅŸlarda (genellikle 3 yaşından önce) belirgin sosyal ve iletiÅŸim zorlukları yaÅŸamasıyla karakterizedir. Bu türde dil geliÅŸimi ve sözel olmayan iletiÅŸimde eksiklikler görülür. Aynı zamanda tekrarlayıcı davranışlar ve ilgi alanlarının sınırlılığı da sıkça gözlemlenen belirtilerdendir.
• Asperger sendromu: Daha yüksek iÅŸlevli bir otizm türüdür. Bireyler genellikle normal ya da hatta üstün zekâ düzeyine sahip olabilirler ancak sosyal becerilerinin geliÅŸtirilmesinde zorluk çekerler. Dil geliÅŸimi konusunda ciddi problemleri olmasa da iletiÅŸimin sosyal yönlerini kavramakta güçlük yaÅŸarlar ve bazen de tekrarlayıcı davranışlar gösterirler.
• Atipik otizm: Otizm belirtilerine sahip olan ancak tanı konacak kadar yeterli kriter saÄŸlamayan çocukları tanımlar.

Otizmin Nedenleri Nelerdir?

Otizm karmaşık bir nörogeliÅŸimsel bozukluktur ve genetik faktörler ile çevresel etkenlerin birleÅŸimi sonucu ortaya çıkar. Bu baÄŸlamda otizm nedenleri üzerine yapılan araÅŸtırmalar her geçen gün önemli ölçüde artar.

Öncelikle otizmin temel nedeni olarak genetik faktörler gösterilir. Bu konuda yapılan çalışmalar otizme yol açan gen mutasyonlarının ve kalıtım yollarının tespit edilmesine yöneliktir. Özellikle aile içinde birden fazla bireyde otizm görülmesi durumunda genetik yatkınlığın önemli olduÄŸu düÅŸünülür. Bunun yanında bazı sendromlar (örneÄŸin, Fragile X sendromu) da otizm spektrum bozukluÄŸu ile iliÅŸkilendirilir.

Çevresel etkenler ise otizmin diÄŸer önemli nedenlerinden biridir. Anne karnındaki bebekte bazı enfeksiyonların ya da ilaçların olumsuz etkileri sonucu otizm geliÅŸebilir. Ayrıca doÄŸum sırasındaki komplikasyonlar ve prematüre doÄŸum gibi risk faktörleri de otizmin ortaya çıkma ihtimalini arttırabilir.

Otizmin nedenlerinin çok boyutlu olduÄŸunu düÅŸünürsek epigenetik faktörler de bu sürece katkıda bulunan önemli unsurlardır. Epigenetik mekanizmalar sayesinde genetik yapının çevresel etkenlere göre deÄŸiÅŸim göstermesi mümkün olabilir. Bu nedenle otizmin geliÅŸiminde hem genetik hem de çevresel faktörlerin etkileÅŸimi büyük önem taşır.

Otizmin Belirtileri Nelerdir?

Otizm belirtileri çeÅŸitlidir ve her bir birey için farklılık gösterebilir. Ancak ortak bazı belirtiler vardır ve bu belirtilerin erken teÅŸhis edilmesi tedavinin baÅŸarısı açısından kritik öneme sahiptir. Ortak belirtiler genel olarak aÅŸağıdaki gibidir:

• Ä°letiÅŸim ve sosyal etkileÅŸim becerilerinde zorluk yaÅŸayan otistik bireyler karşılarındaki insanların duygularını ve düÅŸüncelerini anlamakta güçlük çekebilir. Bu durum sözlü ya da sözsüz iletiÅŸimde karmaşıklığa yol açabilir. Ayrıca arkadaÅŸ edinme ve sürdürme konusunda da zorluklar yaÅŸayabilirler.
• Stereotip davranışlar ve ilgi alanları da otizmin belirgin özellikleri arasında yer alır. Otistik bireyler tekrarlayan hareketler veya sesler yapma eÄŸilimindedir ve aynı rutini takip etmek konusunda ısrarcı olabilirler. Ayrıca sınırlı ve yoÄŸun ilgi alanlarına sahip olup bunlar üzerinde uzun süre odaklanabilirler.
• Duyusal hassasiyet ise OSB'li bireylerde sıkça görülen bir diÄŸer belirtidir. Bu durum dokunma, iÅŸitme, tat alma, koku alma ve denge duyularında aşırı veya az duyarlılık ÅŸeklinde ortaya çıkabilir. Duyusal hassasiyet nedeniyle otistik bireyler belirli dokulara, seslere veya kokulara karşı rahatsızlık hissedebilirler.
• Motor beceriler ve koordinasyonla ilgili zorluklar da otizmin belirtileri arasında sayılabilir. Bu durum ince motor becerilerde (örneÄŸin yazma) ve/veya kaba motor becerilerde (örneÄŸin koÅŸma) güçlük yaÅŸamalarına yol açabilir.

 

Son nokta ise her otistik bireyin bu belirtilerin tamamını göstermeyebileceÄŸi ve her birey için belirtiler farklı kombinasyonlarda olabileceÄŸidir. Bu nedenle otizm spektrum bozukluÄŸu tanısı konusunda profesyonel bir deÄŸerlendirmeye baÅŸvurmak esastır.

Otizm Spektrum Bozukluğu Tanısı Nasıl Konulur?

Otizm spektrum bozukluÄŸu tanısı multidisipliner bir deÄŸerlendirme sürecini gerektirir. Bu süreçte çocuk psikiyatristleri, psikologlar, dil ve konuÅŸma terapistleri gibi alanında uzman profesyoneller görev alır.

Öncelikle ailelerin çocuklarındaki gözlemledikleri belirtileri ve endiÅŸelerini paylaÅŸması önemlidir. Ardından uzmanlar tarafından yapılan kapsamlı bir deÄŸerlendirme sürecine geçilir. Bu süreçte çocuÄŸun iletiÅŸim becerileri, sosyal etkileÅŸimi ve davranışları incelenirken biliÅŸsel ve motor geliÅŸim düzeyleri de göz önünde bulundurulur.

Ä°lgili uzmanların yaptığı deÄŸerlendirmeler sonucunda otizm spektrum bozukluÄŸu ÅŸüphesi bulunan çocuklar için standardize edilmiÅŸ ölçekler kullanılır. ÖrneÄŸin, çocuklar için otistik bozukluk derecelendirme ölçeÄŸi (CARS) veya otizm tanı gözlemleri listesi (ADOS) gibi özel testler uygulanarak çocuÄŸun durumu daha objektif bir ÅŸekilde anlaşılmaya çalışılır.

Dikkatli ve detaylı bir deÄŸerlendirme sürecinin ardından otizm spektrum bozukluÄŸu tanısı konulur. Ancak unutulmamalıdır ki otizmin ÅŸiddeti ve belirtileri çocuktan çocuÄŸa deÄŸiÅŸebilir. Bu nedenle her birey için farklı destek ve müdahale gereksinimleri bulunabilir. Tanı sürecinin hızlı ve doÄŸru bir ÅŸekilde gerçekleÅŸtirilmesi erken müdahale ile çocuÄŸun yaÅŸam kalitesini artırma ve geliÅŸimine katkı saÄŸlama açısından büyük önem taşır.

Otizm Spektrum Bozukluğu Testi Nasıl Yapılır?

Otizm spektrum bozukluÄŸu testi uzmanlar tarafından uygulanan ve çocukların sosyal, iletiÅŸim ve davranış becerilerini deÄŸerlendiren kapsamlı bir süreçtir. Test süreci genellikle bir dizi gözlem, anket ve standartlaÅŸtırılmış ölçüm araçları kullanarak gerçekleÅŸtirilir. Öncelikle çocuÄŸun ailesiyle yapılan görüÅŸmelerle çocuÄŸun geliÅŸimi ve ilgi alanları hakkında detaylı bilgiler toplanır.

Ä°kinci adım olarak uzmanlar çocukla birebir çalışarak geliÅŸimsel becerilerini deÄŸerlendirir. Bu süreçte standartlaÅŸtırılmış ölçüm araçları kullanılır. ÖrneÄŸin Çocukluk Otizmi Derecelendirme ÖlçeÄŸi (CARS) gibi özel testler yardımıyla sosyal etkileÅŸim, iletiÅŸim ve davranış örüntülerini analiz ederler. Gerekli hallerde iÅŸbirlikçi oyun ve etkileÅŸimlere dayalı deÄŸerlendirmeler de gerçekleÅŸtirilebilir. Bu tür deÄŸerlendirmeler çocuÄŸun sosyal becerilerini ve uyum yeteneÄŸini daha iyi anlamak için kullanılabilir. Uzmanlar elde ettikleri bilgileri bir araya getirerek otizm spektrum bozukluÄŸu teÅŸhisi koyma sürecini tamamlar. EÄŸer otizm teÅŸhisi konulursa aileye uygun tedavi ve destek seçenekleri sunulur.

Otizm Spektrum Bozukluğu Nasıl Tedavi Edilir?

“Otizm neden olur?” sorusunun araÅŸtırılması ve doÄŸru tanının konulması ile tedavi süreci baÅŸlar. Otizm Spektrum BozukluÄŸu (OSB) olan bireyler için uygulanabilecek farklı tedavi yöntemleri bulunur. Bu yöntemlerin amacı otizmli bireylerin sosyal ve iletiÅŸim becerilerini geliÅŸtirmek ve öÄŸrenme kapasitelerini artırmaktır.

Erken müdahale OSB tanısı konan çocuklar için oldukça önemlidir. Çocukların yaÅŸamlarının erken dönemlerinde baÅŸlayan bu süreçte eÄŸitimciler ve terapistler tarafından sunulan hizmetlerle çocukların geliÅŸimi desteklenir. Erken müdahale sayesinde otizmli çocuklar bağımsız bir yaÅŸam sürdürebilme potansiyeline sahip olur.

Davranışçı terapiler de OSB'nin tedavisinde etkili olabilir. Bu terapiler arasında en yaygın olarak kullanılan yüksek yoÄŸunluklu davranış analizi (YYDA) yöntemidir. Bu yöntem otizmli bireylerin sosyal becerilerini, dil ve iletiÅŸim becerilerini geliÅŸtirmeyi amaçlayan bir yöntemdir.

Ä°laç tedavisi ise belirtileri hafifletmeye yönelik olarak kullanılabilir. ÖrneÄŸin kaygı ve hiperaktivite gibi semptomların kontrol altına alınması için doktorlar tarafından ilaç tedavisi önerilebilir. Aile desteÄŸi de otizmli bireylerin yaÅŸamlarını daha rahat sürdürebilmeleri açısından önemlidir. Aileler çocuklarının geliÅŸimini desteklemek ve onlara uygun eÄŸitim olanakları saÄŸlamak amacıyla eÄŸitimli profesyonellerle iÅŸ birliÄŸi yaparak bir yol haritası oluÅŸturmalıdır.