Duygusal Yeme Nedir? Belirtileri Nelerdir? Nasıl Önlenir?

 

DüÅŸünün stresli bir gün geçirdiniz ve eve geldiÄŸinizde tüm dikkatinizi buzdolabının içindeki yiyeceklere yönlendiriyorsunuz. Kendinizi daha iyi hissetmek için yemek yemeye baÅŸlıyorsunuz ve bir bakıyorsunuz ki durduramadığınız bir yeme krizinin içindesiniz. Ä°ÅŸte bunun adı duygusal yeme bozukluÄŸu. Duygusal yeme genellikle stres, üzüntü, öfke gibi duygusal durumlarla baÅŸa çıkmak için yiyeceklere yönelmeyi ifade eder. Bu davranış modeli hafif görünebilir ancak aslında hem fiziksel hem de ruhsal saÄŸlığı olumsuz etkileyebilir. Peki duygusal yemenin belirtileri nelerdir ve bu alışkanlıktan nasıl kurtulabilirsiniz? Bilinmesi gerekenleri sizler için derledik.

Duygusal Yeme BozukluÄŸu Nedir?

Peki duygusal yeme bozukluÄŸu nedir? Bulimia Nervoza gibi yeme bozukluklarıyla beraber ilk kez dile getirilen duygusal yeme tıkınırcasına yeme bozukluÄŸu ile de iliÅŸkilendirilebilir. Duygusal yemenin daha çok öfke, depresyon ve stres durumlarıyla iliÅŸkili olduÄŸu kabul edilse de pozitif duyguların yaÅŸandığı zamanlarda da görülebilmektedir. Bilimsel çalışmalara göre duygusal durumları tanımlamakta ve yönetmekte zorlanan kiÅŸiler genellikle baÅŸ etme mekanizması olarak duygusal yemeyi tercih eder. Ancak bu tip ani bir davranışın belirli bir süreden sonra kontrol dışı ve saÄŸlıksız bir duruma dönüÅŸmesi kaçınılmazdır. Bu sorunlar genelde aşırı yeme bozukluÄŸu olarak bilinir.

Duygusal Yeme BozukluÄŸu Döngüsü Nasıldır?

Duygularla baÅŸa çıkmanın basit bir yolu olmadığı gibi duygusal yemenin de kolay bir çözümü yoktur. Duygusal yemenin uzun vadede bireye getirdiÄŸi fiziksel ve psikolojik problemleri anlamak önemli bir ilk adımdır. ÖrneÄŸin kızgınlık durumunu düÅŸünelim. Diyelim ki öfkeleneceÄŸimiz bir olayla karşılaÅŸtık. Böyle bir durumda bazen özellikle bu hissi fark etmek, onun bedensel ve zihinsel etkilerine odaklanmak, yani hissi olduÄŸu gibi kabul edip onunla beraber olabilmek oldukça zor olabilir. Bu durumlarda seçeneÄŸimiz genellikle öfkeyi hızlıca bastırmak ve ondan kurtulma eÄŸilimi göstermek olabilir.

Duygusal yeme eÄŸilimi gösteren kiÅŸiler genellikle gerçek bir açlık hissi olmaksızın duygusal durumlarından ve onun getirdiÄŸi etkilerden kaçmak için yiyeceklere yönelir. Bu tür bireyler öfke gibi negatif duyguları azaltmak ve kısa vadeli bir rahatlama saÄŸlamak için yemek yeme davranışını tercih eder. Ancak bu durum her olumsuz duygu yaÅŸandığında tekrarlanarak bir döngüye dönüÅŸür. Ne yazık ki bu yöntemin uzun vadede aynı rahatlama etkisini saÄŸlaması mümkün deÄŸildir. Çünkü duygular hala var olurken aşırı gıda tüketimi sonucunda ortaya çıkan hızlı kilo alma ve saÄŸlıksız beslenme fizyolojik olarak problemlere sebep olurken mevcut duygusal durumu etkin biçimde anlama ve kontrol etmeyi de engeller.

Duygusal Yeme Davranışını Açıklayan Kuramlar Nelerdir?

Duygusal yeme alışkanlığı üzerine yapılan çalışmalara göre genel beklenti kiÅŸinin negatif bir duygu yaÅŸadığında iÅŸtahının ve yemek yeme eÄŸiliminin azalmasıdır. Çünkü mutsuzluk, anksiyete veya öfke gibi durumlarda bedende doygunluk hissine benzer belirtiler oluÅŸur. Ancak duygusal yeme bozukluÄŸunda tam aksi bir durum mevcuttur ve kiÅŸi negatif duygular karşısında daha fazla yemeye yönelir. Bu ters etkinin nasıl meydana geldiÄŸini açıklamak karmaşık olabilir bu sebeple duygusal yeme davranışını anlamak için çeÅŸitli teoriler ve kuramlar geliÅŸtirilmiÅŸtir. Bu kuramlar aÅŸağıdaki gibidir:

• Psikosomatik Kuram: Bu kuramın merkezinde bedensel farkındalık bulunur. Burada ileri sürülen argüman özellikle obezite problemi olan kiÅŸilerin, duygularını tanımlama yeteneklerinin ve açlık-doygunluk bilincinin genellikle yetersiz olduÄŸudur. Buna göre bireyler aç olup olmadıklarını doÄŸru bir ÅŸekilde deÄŸerlendiremez. Bu teoriye göre insanlar gerçekten aç oldukları için deÄŸil duygusal tepkilerine yanıt olarak yeme eylemini gerçekleÅŸtiriyor çünkü bedensel farkındalıkları eksik.
• Dışsal Teori: Bu teori bazı kiÅŸilerin belirli yiyeceklerin dış görünüÅŸüne veya kokusuna karşı hassas olduÄŸunu öne sürer. Buna göre bu tür bir dış uyarının varlığı bile, bireyler için somut bir açlık duygusundan daha etkili olabilir.
• Obezite Teorisi: Obez bireyler endiÅŸe durumlarında bu duyguyu hafifletmek amacıyla aşırı yemeye yönelir. Burada birey hayatının erken evrelerinde nötr veya kaygılı bir durumla karşılaÅŸtığında beslenme ile bir baÄŸlantı kurmuÅŸtur. Yani fiziksel bir açlık durumunda olduÄŸunda yeme eylemi aynı ÅŸekilde anksiyete dolu bir durum yaÅŸandığında da ortaya çıkabilir. Bu nedenle obez bireyler zamanla gerçekten aç olup olmadıklarını ya da belirli bir duygusal durumdan kaynaklanan bir açlık hissiyatı mı olduÄŸunu ayırt etmekte zorlanabilir ve sonuç olarak duygusal yeme davranışları sıkça görülür.
• Kaçış Kuramı: Bu teoriye göre duygusal yeme insanların olumsuz duygulardan kaçmasını saÄŸlar. Böylece birey kısa süreli olarak olumsuz duygularıyla baÅŸa çıkabilir. Ancak bu türden bir kaçış eylemi kiÅŸinin iradesini zayıflatan bir döngüye yol açar.
• Kısıtlama Kuramı: Normal kilolu bireylerin yeme davranışlarını bilinçli düzeyde sınırlandırmalarını inceler. Buradaki amaç kilo kontrolünü saÄŸlamak ve ağırlığı korumaktır. Ancak uzun süreli bu kısıtlamanın sonucunda tersine bir etki meydana gelir ve aşırı yeme atakları görülebilir.

Duygusal Yeme BozukluÄŸu Nedenleri Nedir?

Çocukluk dönemi deneyimlerinden güncel durumlara kadar birçok faktör duygusal yeme davranışının baÅŸlamasında etkili olabilir. Bu bozukluÄŸun neden ve nasıl meydana geldiÄŸi kiÅŸiye ve duruma baÄŸlı olarak deÄŸerlendirilmeli ve anlaşılmaya çalışılmalıdır. Bu biraz zor olabilir ancak duygusal yemenin hangi sebeplerle ortaya çıkabileceÄŸi ve hangi kiÅŸi ya da ÅŸartlarda görülebileceÄŸi konusunda bazı kritik noktalar belirtilmiÅŸtir. AraÅŸtırmalar duygusal yemenin özellikle belirli gruplarda daha yaygın olduÄŸunu göstermiÅŸtir. Özellikle obezite problemi olan bireylerde yeme bozukluÄŸu yaÅŸayan kadınlarda ve normal kilolu olmasına raÄŸmen diyet yapan insanlarda aşırı yeme eÄŸiliminin olumsuz duygular karşısında daha sık görüldüÄŸü tespit edilmiÅŸtir.

Ayrıca düÅŸük özsaygı, kendini yetersiz hissetme ve dürtüsel davranışlar gibi kiÅŸilik özellikleri de duygusal yeme ile baÄŸlantılıdır. Bu tür durumların var olduÄŸu yerlerde duygusal yemenin de eÅŸ zamanlı olarak meydana gelebileceÄŸi düÅŸünülür. Duygusal yemenin genellikle olumsuz duygulara ve stresli durumlara bir tepki olarak göründüÄŸü göz önüne alındığında, aÅŸağıdaki belirli durumlarda duygusal yeme davranışının ortaya çıkabileceÄŸi belirlenmiÅŸtir. BaÅŸlıca nedenler aÅŸağıdaki gibidir:

• Depresyon
• DoÄŸal felaketler sonucu travma
• Ebeveynleri taklit etme
• Menstrüel döngüler
• Mutluluk
• Obezite
• Öfke
• Sıkılma
• Stres

Duygusal Yeme BozukluÄŸunun Birlikte GörüldüÄŸü Durumlar Nelerdir?

Duygusal yeme bozukluğu sıklıkla diğer psikiyatrik rahatsızlıklarla birlikte bulunur ve bu duruma komorbidite denir. Bazı komorbid bozukluklar aşağıdaki gibidir:

• Duygusal yeme bozukluÄŸu ile depresyon arasında belirgin bir baÄŸlantı bulunur. Birçok duygusal yeme bozukluÄŸu vakası aynı zamanda depresif semptomlar sergiler.
• Genel anksiyete bozukluÄŸu takıntılı-kompulsif bozukluk ve sosyal anksiyete bozukluÄŸu gibi anksiyete rahatsızlıkları genellikle duygusal yeme bozukluÄŸuna eÅŸlik eder.
• Duygusal yeme bazen borderline kiÅŸilik bozukluÄŸu obsesif-kompulsif kiÅŸilik bozukluÄŸu veya bağımlı kiÅŸilik bozukluÄŸu gibi psikolojik sorunlarla birlikte görülebilir.
• Duygusal yeme bozukluÄŸu olan bireylerin çoÄŸu kilo almayı önlemek için zayıflama ilaçları veya diÄŸer diyet ürünlerini kullanma eÄŸilimi gösterir. Bu durum madde kötüye kullanımına yol açabilir. Bu tür karma hastalıkların tedavisi genellikle çok yönlü bir yaklaşım gerektirir. Hem duygusal yeme bozukluÄŸunun hem de diÄŸer eÅŸ zamanlı psikiyatrik rahatsızlıkların tedavi edilmesi önemlidir.

BiliÅŸsel Davranışçı Terapi ve Duygusal Yeme

Duygusal yeme bozukluÄŸu tedavisi sürecinde düÅŸünce, duygu ve davranış bileÅŸenlerine odaklanan biliÅŸsel davranışsal terapi yaklaşımı kullanılır. Bu model duyguların bir kiÅŸinin çeÅŸitli davranışlarını etkilediÄŸi görüÅŸünü benimser ve bu kapsamda duyguların yeme alışkanlıklarını da belirlediÄŸini kabul eder. Ayrıca kiÅŸiye, "Kendimi kötü hissediyorum, bu yüzden yemek yemeliyim." gibi yanıltıcı inançların olumsuz döngülere neden olduÄŸunu ve bu tür inançların güçlendiÄŸini ve pekiÅŸtiÄŸini aktarır. BiliÅŸsel davranışsal terapi burada devreye girerek kiÅŸinin yiyecek tüketme eylemi ile duygular arasında kurduÄŸu bağı anlamaya yardımcı olur ve iÅŸlevsiz baÅŸa çıkma stratejileri ile inançları yeniden yapılandırır. Bu tür durumları çözümlemek için kiÅŸinin bir duygunun ortaya çıktığı anlarda ne hissettiÄŸini anlaması, karşılaÅŸtığı duygulara nasıl tepki verdiÄŸini tekrar gözden geçirmesi ve mevcut yanlış inanç veya düÅŸüncelerini yeniden düzenlemesi gibi teknikler biliÅŸsel davranışçı terapide sıklıkla kullanılır.

BiliÅŸsel davranışçı terapi hakkında daha detaylı bilgi almak için BiliÅŸsel Davranışçı Terapi (BDT) baÅŸlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.

Duygusal Yeme ile Nasıl Baş Edilebilir?

SaÄŸlıklı bir vücut ve zihin saÄŸlığına sahip olmak için uygun ve düzenli beslenme oldukça önemlidir. Ancak duygusal yemek yeme bozukluÄŸu ile ilgili olarak gıda tüketiminde ciddi bir dengesizlik ve kontrolsüz durumlar görülür. Bireylerde hızlı ve denetimsiz kilo artışı saÄŸlık açısından tehlikeli ve riskli bir durumdur. Bu baÄŸlamda günlük yaÅŸamımızda negatif bir duyguya maruz kaldığımızda ilk tepkimiz yemek yemek ise ve sonuç olarak kontrolsüz duygusal yeme eÄŸiliminde bulunuyorsak bu konuda farkındalık kazanmamız gerekir.  Ä°ÅŸte yapmanız gerekenler:

• Duygusal yemeye son vermenin ilk adımı kiÅŸisel tetikleyicilerinizi tanımlamaktır. Hangi durumlar, yerler veya duygular yemeÄŸin rahatlığına ulaÅŸmanıza neden oluyor? Duygusal yemenin çoÄŸu hoÅŸ olmayan duygularla baÄŸlantılıdır ancak aynı zamanda bir hedefe ulaÅŸtığınız için kendinizi ödüllendirmek veya bir tatili veya mutlu bir olayı kutlamak gibi olumlu duygularla da tetiklenebilir.
• Yemek dışında duygularınızı nasıl yöneteceÄŸinizi bilmiyorsanız yeme alışkanlıklarınızı çok uzun süre kontrol edemezsiniz. Diyetler sıklıkla baÅŸarısız olur çünkü yalnızca yeme alışkanlıklarınız üzerinde bilinçli kontrole sahip olduÄŸunuzda iÅŸe yarayan mantıklı beslenme tavsiyeleri sunarlar. Duygular süreci ele geçirdiÄŸinde ve bunun karşılığının anında yiyecekle alınmasını talep ettiÄŸinde bu iÅŸe yaramaz.
• Duygusal yemeyi durdurmak için kendinizi duygusal olarak tatmin etmenin baÅŸka yollarını bulmalısınız. Duygusal yeme döngüsünü anlamak ve hatta tetikleyicilerinizi anlamak yeterli deÄŸildir, ancak bu çok büyük bir ilk adımdır. Duygusal doyum için baÅŸvurabileceÄŸiniz yiyecek alternatiflerine ihtiyacınız var.
• Depresyondaysanız veya yalnızsanız her zaman kendinizi daha iyi hissetmenizi saÄŸlayan birini arayın, köpeÄŸinizle veya kedinizle oynayın ya da en sevdiÄŸiniz fotoÄŸrafa veya deÄŸerli bir hatıraya bakın. Kaygılıysanız en sevdiÄŸiniz ÅŸarkı eÅŸliÄŸinde dans ederek, stres topu sıkarak veya tempolu bir yürüyüÅŸ yaparak sinir enerjinizi harcayın. Yorgunsanız kendinize sıcak bir fincan çay içirin, banyo yapın, kokulu mumlar yakın veya kendinizi sıcak bir battaniyeye sarın. Sıkılıyorsanız iyi bir kitap okuyun, bir komedi programı izleyin, açık havayı keÅŸfedin veya hoÅŸunuza giden bir aktiviteye yönelin.
• Temel sorun yemek konusunda güçsüz olmanız gibi görünse de duygusal yeme aslında duygularınız üzerinde güçsüz hissetmenizden kaynaklanır. Duygularınızla doÄŸrudan baÅŸ etme yeteneÄŸinizi hissetmiyorsunuz bu yüzden yemek yerken onlardan kaçınıyorsunuz.
• Fiziksel olarak güçlü, rahat ve iyi dinlenmiÅŸ olduÄŸunuzda hayatın kaçınılmaz olarak önünüze çıkardığı zorluklarla daha iyi baÅŸa çıkabilirsiniz. Ancak zaten bitkin ve bunalmış olduÄŸunuzda en ufak bir hıçkırık sizi raydan çıkarıp doÄŸrudan buzdolabına gönderme potansiyeline sahiptir. Egzersiz, uyku ve diÄŸer saÄŸlıklı yaÅŸam tarzı alışkanlıkları zor zamanları duygusal yeme olmadan atlatmanıza yardımcı olacaktır.
• Günlük egzersizi bir öncelik haline getirin. Fiziksel aktivite ruh haliniz ve enerji seviyeniz için harikalar yaratır ve aynı zamanda güçlü bir stres azaltıcıdır. Ve egzersiz alışkanlığını kazanmak düÅŸündüÄŸünüzden daha kolaydır.
• Her gece 8 saat uyumayı hedefleyin. Ä°htiyacınız olan uykuyu alamadığınızda vücudunuz size hızlı enerji artışı saÄŸlayacak ÅŸekerli yiyecekleri arzular. Bol bol dinlenmek iÅŸtah kontrolüne yardımcı olacak ve yeme isteÄŸini azaltacaktır.
• Rahatlamaya zaman ayırın. Rahatlamak stresten kurtulmak ve gevÅŸemek için kendinize her gün en az 30 dakika ayırma izni verin.

 

Daha önce de belirtildiÄŸi gibi duygusal yeme bireysel ve durumsal farklılıklar nedeniyle ÅŸekillenebilir ve zaman zaman yoÄŸunluÄŸu artabilir. Bu durumda profesyoneller tarafından desteklenen kiÅŸiye özel bir tedavi programına dahil olmanız önemlidir. Yeme bozuklukları yaÅŸayan kiÅŸi için psikolojik ve fizyolojik açıdan zor bir durumdur. Yeme bozukluklarıyla mücadele ederken yalnız olmadığınızı unutmayın. Uzman ve deneyimli psikologların verdiÄŸi yeme bozuklukları terapisi ile hem saÄŸlığınızı koruyabilir hem de mutlu bir yaÅŸam sürdürebilirsiniz.

 

KAYNAK: 

https://en.wikipedia.org/wiki/Emotional_eating