Disfaji (Yutma Güçlüğü) Nedir? Nasıl Tedavi Edilir?

 

Disfaji belirli gıda veya içecekleri yutarken zorluk çekme ya da tamamen yutamama durumunu ifade eden bir sağlık terimidir. Bu durumu yaşayan bireyler yiyecekleri yuttukları sırada boğuluyormuş gibi hissetme, nefes almakta zorlanma ve öğürme gibi problemler yaşayabilirler. Disfajinin sebepleri arasında çeşitli hastalıklar, yemek borusu darlığı, sinir hasarı veya kas güçsüzlüğü yer alabilir. Tedavi süreci büyük önem taşır ve doktorun önerisine bağlı olarak rehabilitasyon, ilaç tedavisi, ameliyat ya da beslenme düzeninin değiştirilmesi gibi farklı tedavi yöntemleri uygulanabilir. “Disfaji nedir? Nasıl tedavi edilir?” gibi soruların yanıtlarını sizler için derledik.

Yutma Güçlüğü Nedir?

“Disfaji nedir tıp literatüründe nasıl tanımlanır?” sorusu merak edenler için şu şekilde yanıtlanabilir: Yutma zorluğu çeken kişiler gıdalarını ağızdan mideye ulaştırmak için normalden daha fazla efor sarf etmek zorunda kalır. Yutkunabilme yeteneği belirli kasların ve sinirlerin koordineli çalışmasıyla mümkün olur. Yutma işlemi basit bir süreç gibi görünebilir ancak gerçekte oldukça karmaşıktır. Yutma zorluğu bu sürecin herhangi bir noktasında meydana gelebilir. Yetersiz beslenme, kilo ve sıvı kaybı gibi durumlar yutma zorluğunun yol açabileceği komplikasyonlar arasındadır. Yeterince besin ve sıvı almayı da engelleyebilir. Yutma zorluğu sonucunda başka bir komplikasyon olan zatürreye sebep olabilir, gıdanın veya sıvının hava yoluna kaçması akciğerlere bakteri bulaşmasına neden olabilir.

Yutma Güçlüğü Türleri Nelerdir?

Yutma güçlüğü üç ana kısım altında değerlendirilebilir:

• Oral Disfaji: Ağızda yiyecekleri işleme ve yutmada yaşanan sorunları ifade eder. Çiğneme problemleri, yemek yerken sık sık öksürme ya da nefesin kesilmesi bu kategoriye giren belirtilerdendir.
• Faringeal Disfaji: Yutma işleminin yemek borusuna geçişi esnasında sorunlar meydana gelir. Kişinin yutkunurken zorlandığı, boğulma hissi yaşadığı veya sesinde değişiklikler olduğu durumları tanımlar.
• Özofageal Disfaji: Yemek borusunun alt kısmının sorunlarından kaynaklanır. Yutma esnasında göğüs bölgesinde ağrı ya da rahatsızlık hissi bu grupta yer alır.

Disfaji Risk Faktörleri Nelerdir?

Disfaji (yutma güçlüğü) farklı yaş gruplarını etkileyebilen karmaşık bir problemdir. Yutma zorluğunun oluşmasına çeşitli faktörler sebep olabilir. Bu risk etmenleri yaşam tarzı, sağlık geçmişi ve çevresel unsurlar gibi pek çok farklı etkene bağlıdır. Yaş disfaji riskini arttıran önemli bir faktördür. Özellikle yaşlı insanlarda daha yaygın olarak görülür. Kasların zayıflaması, nörolojik değişimler ve yutma refleksinin düzensiz hale gelmesi gibi yaşla ilgili değişiklikler disfaji riskini yükseltebilir.

Beyin ve sinir sistemi rahatsızlıkları yutma zorluğu yaşamanın başlıca sebeplerinden biridir. İnme, Parkinson hastalığı ve multipl skleroz gibi nörolojik durumlar yutmayı sağlayan kasların ve reflekslerin işleyişini bozabilir. Yemek borusunda meydana gelen darlık veya stenoz da yutma zorluklarına yol açabilir. Yemek borusunda oluşan iltihaplanmalar, mide asidi geri akışı veya tümörler yemek borusunun daralmasına sebep olabilir.

Yutmanın sağlıklı bir şekilde gerçekleşebilmesi için kasların düzgün çalışması önemlidir. Kaslarda görülen hasar veya zayıflık yutma problemlerine neden olabilir. Bu durum özellikle nöromüsküler hastalıklarda veya kas gücünün azaldığı durumlarda gözlenebilir. Diş kaybı, ağız içindeki yaralar veya protez diş kullanımındaki sorunlar da yutma zorluğuna sebep olabilir çünkü bu tür problemler çiğneme işlemine engel olur. Zihinsel sağlıkla ilgili sorunlar (stres, anksiyete, depresyon) da yutmayı etkileyebilir çünkü bu durumlar yutma refleksi ve kas fonksiyonlarını etkileyebilir. Bu risk faktörleri disfaji (yutma zorluğu) riskini yükseltir ve bir kişinin yutma problemleri yaşama ihtimalini artırır. Eğer bu belirtilerden herhangi birini gözlemliyor veya bu risk faktörlerinden birine veya birden fazlasına sahipseniz sağlık profesyoneli ile görüşerek uygun önlemleri almanız ve gerektiğinde tedavi seçeneklerini değerlendirmeniz önemlidir.

Yutma Güçlüğü Nedenleri Nelerdir?

Disfaji genellikle inme, kafa travması, multipl skleroz ya da demans gibi nörolojik durumlar sonucunda ortaya çıkar. Bu rahatsızlıklar boğaz kaslarını zayıflatabilir ve bunun sonucunda yiyeceklerin ağızdan boğaza sonra yemek borusuna geçişi zorlaşabilir. Yutulan gıda maddeleri soluk borusuna ya da buruna kaçabilir bu durumda kişi öksürme, öğürme veya boğulma tehlikesi yaşayabilir. Diğer yutma güçlüğü nedenleri ise şöyledir:

• Beyin ve sinir sistemi hastalıkları
• Boğaz enfeksiyonları (bademcik iltihabı vb.)
• Boyun, sırt ya da göğüs bölgesinde geçirilmiş cerrahi operasyonlar
• Gıda veya başka türden cisimlerin boğazda tıkanması (özellikle yaşlı bireylerde)
• İlaçların olumsuz yan etkileri
• Reflü
• Ses teli felci ya da zayıflığı.
• Uzun süreli bir hastalığın neden olduğu uzun hastane yatışı
• Yaşlanmaya bağlı kas kuvvetinin azalması
• Yemek borusunun zayıflaması ya da yara izi oluşumu

Yutma Güçlüğü Belirtileri Nelerdir?

Disfaji belirtileri aşağıdakiler gibi sıralanabilir:

• Ani kilo kaybı
• Boğazda, göğüste veya göğüs kemiğinin (sternum) arkasında yemek sıkışması hissi
• Kusma
• Salya akıntısı
• Sık sık mide ekşimesi
• Yiyecek ya da mide asidinin boğaza geri gelmesi
• Yutkunamama
• Yutkunurken ağrı duyma
• Yutma sırasında öksürük ya da öğürme
• Yutma zorluğu nedeniyle yiyecekleri daha küçük parçalara ayırmak ya da belirli yiyeceklerden kaçınma

Yutma Zorluğu Nasıl Teşhis Edilir?

Peki disfaji nedir tedavisi öncesi ne gibi değerlendirmeler yapılır? Terapist problemin kaynağını anlamak adına çeşitli testler yapabilir. Hastanın belirtilerini ne zamandır yaşadığına dair sorular sorulur ve yutma zorluğunun sıvı yiyeceklerde mi, katı yiyeceklerde mi ya da her ikisinde de mi olduğu belirlenir. Bu süreçte de aşağıdaki testlerden yardım alınır:

• Yutma Testi: Bu test genellikle bir dil ve konuşma terapisti tarafından uygulanır. Hangi tür gıdaların yutma problemine sebep olduğunu anlamak temel amacadır.
• Baryum Yutma Testi: Bu test için hasta baryum içerikli bir sıvıyı yutar. Baryum röntgen çekimlerinde görünebildiği için doktor hastanın yemek borusundaki kasların işleyişini daha detaylı inceleme imkânı bulur.
• Endoskopi: Bu prosedür sırasında doktor hastanın yemek borusunu incelemek için bir kamera kullanır. Eğer kanser ihtimali olan anormalliklerle karşılaşılırsa, biyopsi için örnek alınır.
• Manometri: Bu prosedürde yemek borusundaki kasların çalışması esnasında oluşan basınç değişimleri ölçülür. Manometri genellikle endoskopi sonucunda bir problem bulunamazsa uygulanır.

Yutma Zorluğu Nasıl Tedavi Edilir?

Disfaji tedavisi durumun çeşitliliğine göre farklı tedavi yöntemlerini içerir.

Transfer disfaji diğer bir adı ile orofarengeal disfaji genelde nörolojik sorunlardan kaynaklanır ve bu durumu etkin bir şekilde tedavi etmek bir hayli zor olabilir. Parkinson hastalarında yutma güçlüğü görülmesi durumunda, Parkinson tedavisinde kullanılan ilaçların fayda sağladığı görülebilir.

Yutma terapisi: Bu tedavide dil ve konuşma terapisti rol oynar. Hastanın yeni yutma tekniklerini öğrenmesine yardımcı olur. Çeşitli egzersizler sayesinde iyileşme süreci desteklenir.

Beslenme: Yutması daha kolay olan belirli yiyecekler ve sıvılar vardır. En kolay tüketilebilen gıdaların belirlenmesi önemlidir. Ancak, bu süreçte hastanın dengeli beslenmeye devam etmesi gerekmektedir.

Tüp ile beslenme: Eğer hasta, zatürree, kötü beslenme veya dehidrasyon riski taşıyorsa, nazogastrik sonda ya da perkütan endoskopik gastrostomi (PEG) aracılığıyla beslenmesi gerekebilir. PEG tüpleri cerrahi bir işlem ile mideye yerleştirilir.

Dilatasyon: Eğer yemek borusunun genişletilmesi gerekiyorsa, dilatasyon tekniği uygulanır. Bu işlemde yemek borusuna küçük bir balon konulur ve şişirilir.

Botox enjeksiyonu: Bu yöntem genellikle yemek borusundaki kaslar sertleştiğinde tercih edilir. Botox, kasılmış kasları felç etmek için kullanılır.

Yutma Zorluğu ile Yaşamak

Yutmada güçlük yaşanmaya başlandığında, uzmana danışmak önemlidir. Tetkikler sonrasında alınan önerilere uyum sağlanmalıdır. Yiyeceklerin küçük parçalar halinde ve iyi çiğnenerek tüketilmelidir. Kahve ve meyve suyu gibi sıvılar, bazı kişilerde yutma güçlüğüne neden olabilir. Ayrıca, fıstık ezmesi ya da karamel gibi yapışkan yiyecekler de yutmayı zorlaştırabilir. Soruna neden olan gıdaların tespit edilip, bu gıdaların tüketimine son verilmesi gerekmektedir.

KAYNAK: https://www.nhsinform.scot/illnesses-and-conditions/stomach-liver-and-gastrointestinal-tract/dysphagia-swallowing-problems/

SIK SORULAN SORULAR