Disfaji (Yutma Güçlüğü) Nedir? Nasıl Tedavi Edilir?

 

Disfaji belirli gıda veya içecekleri yutarken zorluk çekme ya da tamamen yutamama durumunu ifade eden bir saÄŸlık terimidir. Bu durumu yaÅŸayan bireyler yiyecekleri yuttukları sırada boÄŸuluyormuÅŸ gibi hissetme, nefes almakta zorlanma ve öÄŸürme gibi problemler yaÅŸayabilirler. Disfajinin sebepleri arasında çeÅŸitli hastalıklar, yemek borusu darlığı, sinir hasarı veya kas güçsüzlüÄŸü yer alabilir. Tedavi süreci büyük önem taşır ve doktorun önerisine baÄŸlı olarak rehabilitasyon, ilaç tedavisi, ameliyat ya da beslenme düzeninin deÄŸiÅŸtirilmesi gibi farklı tedavi yöntemleri uygulanabilir. “Disfaji nedir? Nasıl tedavi edilir?” gibi soruların yanıtlarını sizler için derledik.

Yutma GüçlüÄŸü Nedir?

“Disfaji nedir tıp literatüründe nasıl tanımlanır?” sorusu merak edenler için ÅŸu ÅŸekilde yanıtlanabilir: Yutma zorluÄŸu çeken kiÅŸiler gıdalarını ağızdan mideye ulaÅŸtırmak için normalden daha fazla efor sarf etmek zorunda kalır. Yutkunabilme yeteneÄŸi belirli kasların ve sinirlerin koordineli çalışmasıyla mümkün olur. Yutma iÅŸlemi basit bir süreç gibi görünebilir ancak gerçekte oldukça karmaşıktır. Yutma zorluÄŸu bu sürecin herhangi bir noktasında meydana gelebilir. Yetersiz beslenme, kilo ve sıvı kaybı gibi durumlar yutma zorluÄŸunun yol açabileceÄŸi komplikasyonlar arasındadır. Yeterince besin ve sıvı almayı da engelleyebilir. Yutma zorluÄŸu sonucunda baÅŸka bir komplikasyon olan zatürreye sebep olabilir, gıdanın veya sıvının hava yoluna kaçması akciÄŸerlere bakteri bulaÅŸmasına neden olabilir.

Yutma GüçlüÄŸü Türleri Nelerdir?

Yutma güçlüÄŸü üç ana kısım altında deÄŸerlendirilebilir:

• Oral Disfaji: Ağızda yiyecekleri iÅŸleme ve yutmada yaÅŸanan sorunları ifade eder. ÇiÄŸneme problemleri, yemek yerken sık sık öksürme ya da nefesin kesilmesi bu kategoriye giren belirtilerdendir.
• Faringeal Disfaji: Yutma iÅŸleminin yemek borusuna geçiÅŸi esnasında sorunlar meydana gelir. KiÅŸinin yutkunurken zorlandığı, boÄŸulma hissi yaÅŸadığı veya sesinde deÄŸiÅŸiklikler olduÄŸu durumları tanımlar.
• Özofageal Disfaji: Yemek borusunun alt kısmının sorunlarından kaynaklanır. Yutma esnasında göÄŸüs bölgesinde aÄŸrı ya da rahatsızlık hissi bu grupta yer alır.

Disfaji Risk Faktörleri Nelerdir?

Disfaji (yutma güçlüÄŸü) farklı yaÅŸ gruplarını etkileyebilen karmaşık bir problemdir. Yutma zorluÄŸunun oluÅŸmasına çeÅŸitli faktörler sebep olabilir. Bu risk etmenleri yaÅŸam tarzı, saÄŸlık geçmiÅŸi ve çevresel unsurlar gibi pek çok farklı etkene baÄŸlıdır. YaÅŸ disfaji riskini arttıran önemli bir faktördür. Özellikle yaÅŸlı insanlarda daha yaygın olarak görülür. Kasların zayıflaması, nörolojik deÄŸiÅŸimler ve yutma refleksinin düzensiz hale gelmesi gibi yaÅŸla ilgili deÄŸiÅŸiklikler disfaji riskini yükseltebilir.

Beyin ve sinir sistemi rahatsızlıkları yutma zorluÄŸu yaÅŸamanın baÅŸlıca sebeplerinden biridir. Ä°nme, Parkinson hastalığı ve multipl skleroz gibi nörolojik durumlar yutmayı saÄŸlayan kasların ve reflekslerin iÅŸleyiÅŸini bozabilir. Yemek borusunda meydana gelen darlık veya stenoz da yutma zorluklarına yol açabilir. Yemek borusunda oluÅŸan iltihaplanmalar, mide asidi geri akışı veya tümörler yemek borusunun daralmasına sebep olabilir.

Yutmanın saÄŸlıklı bir ÅŸekilde gerçekleÅŸebilmesi için kasların düzgün çalışması önemlidir. Kaslarda görülen hasar veya zayıflık yutma problemlerine neden olabilir. Bu durum özellikle nöromüsküler hastalıklarda veya kas gücünün azaldığı durumlarda gözlenebilir. DiÅŸ kaybı, ağız içindeki yaralar veya protez diÅŸ kullanımındaki sorunlar da yutma zorluÄŸuna sebep olabilir çünkü bu tür problemler çiÄŸneme iÅŸlemine engel olur. Zihinsel saÄŸlıkla ilgili sorunlar (stres, anksiyete, depresyon) da yutmayı etkileyebilir çünkü bu durumlar yutma refleksi ve kas fonksiyonlarını etkileyebilir. Bu risk faktörleri disfaji (yutma zorluÄŸu) riskini yükseltir ve bir kiÅŸinin yutma problemleri yaÅŸama ihtimalini artırır. EÄŸer bu belirtilerden herhangi birini gözlemliyor veya bu risk faktörlerinden birine veya birden fazlasına sahipseniz saÄŸlık profesyoneli ile görüÅŸerek uygun önlemleri almanız ve gerektiÄŸinde tedavi seçeneklerini deÄŸerlendirmeniz önemlidir.

Yutma GüçlüÄŸü Nedenleri Nelerdir?

Disfaji genellikle inme, kafa travması, multipl skleroz ya da demans gibi nörolojik durumlar sonucunda ortaya çıkar. Bu rahatsızlıklar boÄŸaz kaslarını zayıflatabilir ve bunun sonucunda yiyeceklerin ağızdan boÄŸaza sonra yemek borusuna geçiÅŸi zorlaÅŸabilir. Yutulan gıda maddeleri soluk borusuna ya da buruna kaçabilir bu durumda kiÅŸi öksürme, öÄŸürme veya boÄŸulma tehlikesi yaÅŸayabilir. DiÄŸer yutma güçlüÄŸü nedenleri ise ÅŸöyledir:

• Beyin ve sinir sistemi hastalıkları
• BoÄŸaz enfeksiyonları (bademcik iltihabı vb.)
• Boyun, sırt ya da göÄŸüs bölgesinde geçirilmiÅŸ cerrahi operasyonlar
• Gıda veya baÅŸka türden cisimlerin boÄŸazda tıkanması (özellikle yaÅŸlı bireylerde)
• Ä°laçların olumsuz yan etkileri
• Reflü
• Ses teli felci ya da zayıflığı.
• Uzun süreli bir hastalığın neden olduÄŸu uzun hastane yatışı
• YaÅŸlanmaya baÄŸlı kas kuvvetinin azalması
• Yemek borusunun zayıflaması ya da yara izi oluÅŸumu

Yutma GüçlüÄŸü Belirtileri Nelerdir?

Disfaji belirtileri aşağıdakiler gibi sıralanabilir:

• Ani kilo kaybı
• BoÄŸazda, göÄŸüste veya göÄŸüs kemiÄŸinin (sternum) arkasında yemek sıkışması hissi
• Kusma
• Salya akıntısı
• Sık sık mide ekÅŸimesi
• Yiyecek ya da mide asidinin boÄŸaza geri gelmesi
• Yutkunamama
• Yutkunurken aÄŸrı duyma
• Yutma sırasında öksürük ya da öÄŸürme
• Yutma zorluÄŸu nedeniyle yiyecekleri daha küçük parçalara ayırmak ya da belirli yiyeceklerden kaçınma

Yutma Zorluğu Nasıl Teşhis Edilir?

Peki disfaji nedir tedavisi öncesi ne gibi deÄŸerlendirmeler yapılır? Terapist problemin kaynağını anlamak adına çeÅŸitli testler yapabilir. Hastanın belirtilerini ne zamandır yaÅŸadığına dair sorular sorulur ve yutma zorluÄŸunun sıvı yiyeceklerde mi, katı yiyeceklerde mi ya da her ikisinde de mi olduÄŸu belirlenir. Bu süreçte de aÅŸağıdaki testlerden yardım alınır:

• Yutma Testi: Bu test genellikle bir dil ve konuÅŸma terapisti tarafından uygulanır. Hangi tür gıdaların yutma problemine sebep olduÄŸunu anlamak temel amacadır.
• Baryum Yutma Testi: Bu test için hasta baryum içerikli bir sıvıyı yutar. Baryum röntgen çekimlerinde görünebildiÄŸi için doktor hastanın yemek borusundaki kasların iÅŸleyiÅŸini daha detaylı inceleme imkânı bulur.
• Endoskopi: Bu prosedür sırasında doktor hastanın yemek borusunu incelemek için bir kamera kullanır. EÄŸer kanser ihtimali olan anormalliklerle karşılaşılırsa, biyopsi için örnek alınır.
• Manometri: Bu prosedürde yemek borusundaki kasların çalışması esnasında oluÅŸan basınç deÄŸiÅŸimleri ölçülür. Manometri genellikle endoskopi sonucunda bir problem bulunamazsa uygulanır.

Yutma Zorluğu Nasıl Tedavi Edilir?

Disfaji tedavisi durumun çeÅŸitliliÄŸine göre farklı tedavi yöntemlerini içerir.

Transfer disfaji diÄŸer bir adı ile orofarengeal disfaji genelde nörolojik sorunlardan kaynaklanır ve bu durumu etkin bir ÅŸekilde tedavi etmek bir hayli zor olabilir. Parkinson hastalarında yutma güçlüÄŸü görülmesi durumunda, Parkinson tedavisinde kullanılan ilaçların fayda saÄŸladığı görülebilir.

Yutma terapisi: Bu tedavide dil ve konuÅŸma terapisti rol oynar. Hastanın yeni yutma tekniklerini öÄŸrenmesine yardımcı olur. ÇeÅŸitli egzersizler sayesinde iyileÅŸme süreci desteklenir.

Beslenme: Yutması daha kolay olan belirli yiyecekler ve sıvılar vardır. En kolay tüketilebilen gıdaların belirlenmesi önemlidir. Ancak, bu süreçte hastanın dengeli beslenmeye devam etmesi gerekmektedir.

Tüp ile beslenme: EÄŸer hasta, zatürree, kötü beslenme veya dehidrasyon riski taşıyorsa, nazogastrik sonda ya da perkütan endoskopik gastrostomi (PEG) aracılığıyla beslenmesi gerekebilir. PEG tüpleri cerrahi bir iÅŸlem ile mideye yerleÅŸtirilir.

Dilatasyon: EÄŸer yemek borusunun geniÅŸletilmesi gerekiyorsa, dilatasyon tekniÄŸi uygulanır. Bu iÅŸlemde yemek borusuna küçük bir balon konulur ve ÅŸiÅŸirilir.

Botox enjeksiyonu: Bu yöntem genellikle yemek borusundaki kaslar sertleÅŸtiÄŸinde tercih edilir. Botox, kasılmış kasları felç etmek için kullanılır.

Yutma ZorluÄŸu ile YaÅŸamak

Yutmada güçlük yaÅŸanmaya baÅŸlandığında, uzmana danışmak önemlidir. Tetkikler sonrasında alınan önerilere uyum saÄŸlanmalıdır. Yiyeceklerin küçük parçalar halinde ve iyi çiÄŸnenerek tüketilmelidir. Kahve ve meyve suyu gibi sıvılar, bazı kiÅŸilerde yutma güçlüÄŸüne neden olabilir. Ayrıca, fıstık ezmesi ya da karamel gibi yapışkan yiyecekler de yutmayı zorlaÅŸtırabilir. Soruna neden olan gıdaların tespit edilip, bu gıdaların tüketimine son verilmesi gerekmektedir.

KAYNAK: https://www.nhsinform.scot/illnesses-and-conditions/stomach-liver-and-gastrointestinal-tract/dysphagia-swallowing-problems/

SIK SORULAN SORULAR