Kısırlık Nedir? Nedenleri, Tanı ve Tedavi Yöntemleri

 

Hayatın en büyük mucizelerinden biri olan çocuk sahibi olma sürecinde çiftler bazen beklenmedik engellerle karşılaşabilir. Bu engellerden biri de infertilite. Peki infertilite nedir? Tıp literatüründe infertilite bir diğer adıyla da kısırlık, bir yıl boyunca düzenli cinsel ilişkiye rağmen gebelik sağlanamaması durumudur ve pek çok farklı nedenden kaynaklanabilir. Kısırlık hakkında merak edilenleri ve bilinmesi gerekenleri sizler için derledik.

Kısırlık Nedir?

“İnfertilite ne demek?” diye merak ediyorsanız çiftin doğal yollarla çocuk sahibi olma arzusuna karşın bunu başaramaması durumu olduğunu bilmelisiniz. Sağlıklı çiftin aylık hamile kalma şansı düzenli ve korunmasız cinsel ilişkide bulunulduğunda yaklaşık %25'tir. Bu oran ilk yıl sonunda %85'e, ikinci yıl sonunda ise %90'a ulaşır.

Kadınlarda Kısırlık Nedir?

Çoğu zaman belirti göstermeyen kısırlık durumu menstrüasyon bozuklukları ile yumurtlama sorunlarını işaret edebilir. 35 yaş altındaki kadınlar eğer bir yıl boyunca hamile kalamazlarsa doktora görünmeli; 35-40 yaş arasındakiler için 6 ay deneme süresi kabul edilir. 40 yaş üzerindeki çiftler uygun testler yapıldıktan sonra en kısa zamanda tedaviye başlamalıdır. Eğer çiftlerde bilinen bir kısırlık problemi, düzensiz veya ağrılı adet döngüleri varsa, genital enfeksiyon geçirilmişse, tekrarlayan düşükler yaşanıyorsa, kanser tedavisi görmüşse ya da bilinen bir endometriozis durumu varsa bu durumlarda kadınlarda kısırlık belirtileri için daha erken tarama ve tedavi yapılabilir.

Kadınların hamile kalabilmesi için yumurtalıklardan olgun yumurtanın atılması, yumurtanın tüpler tarafından alınması, spermin rahim ağzından ve rahimden geçerek tüp içinde yumurtaya ulaşması, döllenmiş yumurtanın tüpten rahime geçişinin sağlanarak burada yerleşip gelişmesi gerekir. Bu süreci engelleyebilecek herhangi bir durum kadınlarda kısırlık yapan şeyler olarak kabul edilir.

Erkeklerde Kısırlık Nedir?

Erkeklerde ise 1 yıl boyunca korunmasız düzenli cinsel ilişkiye girilmesine karşın çocuk sahibi olunamaması durumunda kısırlık tanısı konulur. Erkeklerde kısırlık belirtileri genellikle yoktur. Ancak bazı kişilerde hastalıkların varlığı, hormonal dengenin bozulması, testis çevresinde genişlemiş damarların olması, ereksiyon sorunları, testiste acı, şişlik veya elle hissedilebilir bir kitle bulunması, sık tekrar eden solunum yolu enfeksiyonları, koku algısının kaybolması, meme dokusunda büyüme görülmesi, yüz ve vücutta azalan tüylenme ya da diğer hormonal veya kromozomal bozuklukların belirtileri, laboratuvar sonuçlarına göre azalmış sperm sayısı kısırlık belirtileri olarak kabul edilir.

Kısırlık (İnfertilite) Türleri Nelerdir?

Günümüzde, erkeklerin yaklaşık üçte biri ve kadınların yarısına kadarı kısırlık sorunu yaşamaktadır. Bu durumların çoğu için belirli bir neden bulunsa da geriye kalan %10-15'lik dilimde sebebi tespit edilemeyen kısırlık vakaları görülmektedir. Buna açıklanamayan infertilite veya açıklanamayan kısırlık denilir. Kısırlık şüphesi taşıyan hastalara detaylı bir değerlendirme yapılır ve uygun testler uygulanır. Bu incelemeler sonucunda kısırlığın kaynağı, sebebi ve türü belirlenerek tedavi yöntemi planlanır.

Primer İnfertilite: Primer infertilite genellikle yeni evlenenler arasında görülür ve daha önce hiç çocuk sahibi olmama durumunu ifade eder. Genellikle fiziksel veya biyolojik bir hastalığın sonucu olmayıp, psikolojik kökenli bir durum olduğu düşünülmektedir. Araştırmalar gösteriyor ki yeni evlenen çiftlerin %30'u ilk üç ayda, %70'i ilk yıl sonunda, %80'i iki yıl içinde ve %90'ı iki yıl sonunda bebek sahibi olabilmektedir. Bu oranlar normal olarak kabul edilir fakat iki yıl sonunda hala hamilelik gerçekleşmiyorsa kısırlık sorunu gündeme gelir. Dolayısıyla, yeni evlenen çiftlerin ilk iki yıl içinde çocuk sahibi olamaması durumunda uzmana başvurması ve gerekli muayeneleri yaptırması tavsiye edilir.

Sekonder İnfertilite: Daha önce bir veya daha fazla çocukları olan ancak daha sonra kısırlık problemi yaşayan çiftlerde görülen bu durum, sekonder infertilite olarak adlandırılır. Genellikle yaşam tarzına bağlı faktörler nedeniyle üreme sisteminin zarar görmesi sonucu ortaya çıkar. Çalışma ortamında radyasyon ve kimyasal maddelere maruz kalma, yoğun stres, sağlıksız beslenme, ilerleyen yaşın getirdiği fizyolojik sorunlar, iltihaplı genital hastalıklar ve karın içi operasyonlar gibi sebepler üreme sistemini olumsuz yönde etkileyerek sekonder infertilitenin oluşmasına neden olabilir.

Kalıcı İnfertilite (Sterilite): Kısırlık şüphesi ile başvuran hastalara yapılan muayene sonucunda kadın ve erkeğe ait herhangi bir soruna rastlanılmaması yani nedeni bilinmeyen, açıklamayan kısırlık durumudur. Adından da anlaşılacağı üzere tedavisinin mümkün olmadığı kalıcı kısırlık çeşididir.

Kısırlık Belirtileri Nelerdir?

Kısırlık belirtileri genellikle gözlemlenmez. Ancak kısırlık belirtileri erkek ve kadınlar için farklıdır.

• Cinsel istekte azalma
• Ereksiyon ve ejakülasyon sorunları
• Testislerde ağrı, şişlik veya nodül
• Hormonal anormalliklerden kaynaklanan değişiklikler (örneğin, saç büyümesindeki değişiklikler)

 

• Düzensiz adet döngüleri
• Adetten kesilme veya çok ağır ya da hafif âdet kanamaları
• Pelvik ağrı veya karın ağrısı
• Cinsel ilişki sırasında ağrı
• Deride, saçta ve kiloda hormonal dengesizliklere bağlı değişiklikler

 

Her iki cinsiyette de genel sağlık durumu, yaşam tarzı faktörleri (sigara içmek, aşırı alkol kullanımı gibi), stres ve genetik faktörler kısırlığı etkileyebilir. Eğer siz veya partneriniz bu belirtilerin herhangi birini yaşıyorsanız, bir sağlık profesyoneli ile görüşmeniz önemlidir. Unutmayın, kısırlığın birçok nedeni tedavi edilebilir ve çocuk sahibi olma şansınızı artırabilir. Bu yüzden erken teşhis ve uygun tedavi çok önemlidir.

Kısırlık Nedenleri Nelerdir?

Kısırlık çiftlerin her ikisinde de mevcut olan problemler sonucu oluşabilir. Ancak bu çiftlerdeki kısırlığın sebepleri birbirinden farklıdır. Gebe kalmakta zorluk yaşayan çiftlerin detaylı bir muayeneden geçmesi ardından sorunun kökeni belirlenebilir. Bu muayene kısırlığın nedenini ve hangi tedavi yöntemlerinin uygulanacağını belirlemek için çok önemlidir.

• Yumurtlama ile ilgili problemler
• Doğuştan gelen anatomik sorunlar
• Enfeksiyonlar ve abdominal cerrahi işlemler
• Bağışıklık sistemi ile ilgili problemler
• Yaş oranı ve erken menopoz
• Polikistik Over Sendromu
• Rahimdeki myomlar
• Karın içindeki yapışıklıklar ve fallop tüplerinin yapışması
• Tüplerde hasar veya tıkanma durumu
• Düzensiz adet döngüsü
• Aşırı sigara, alkol ve kafein kullanımı
• Obezite
• Tiroid Problemleri
• Kanser tedavisi görmüş olmak
• Yüksek prolaktin seviyesi

 

• Sperm üretiminde ve hareketliliğinde azalma
• Anormal sperm işlevi
• Azospermi (Menide sperm hücresinin bulunmaması)
• Varikosel
• Tıkanıklıklar
• Hormonal bozukluklar ve genetik hastalıklar
• Sperm şeklinin bozuk olması
• Diyabet hastalığı
• Cinsel işlev bozukluğu
• Kanser tedavisi geçirmiş olmak
• Stres
• Uyuşturucu kullanımı
• Aşırı sigara, alkol ve kafein tüketimi

Kısırlık Nasıl Anlaşılır?

Üreme kabiliyetinin değerlendirilmesi kadınların düzenli olarak sağlıklı yumurtalar geliştirip döllenmeyi içermektedir. Bu süreç beynin yumurta salınımını kontrol eden hormonal sinyalleri göndermesini gerektirir. Yumurtanın ovaryumdan fallop tüplerine ve sonrasında rahim iç tabakasına doğru ilerlemesi gereklidir. Üreme testleri bu karmaşık sürecin her aşamasında olası problemleri saptamak için uygulanır. Bu muayeneler, potansiyel sorunları belirlemeye veya elemeye yardımcı olur. Peki kısırlık nasıl anlaşılır?  İşte uygulanan bazı testler:

Pelvik inceleme: Genellikle düzenli sağlık kontrolünün bir bölümüdür ve yumurtalık kistleri, cinsel yolla geçen hastalıklar, rahim fibroidleri, yapısal anomaliler veya erken dönem kanser belirtilerini tespit etmek için kullanılır.

Kan testi: Hormon seviyelerini ölçmek için yapılan kan testi, hormonal dengesizliklerin veya düzenli ovülasyonun varlığını belirlemek amacıyla kullanılır.

Transvajinal ultrason: Vajina içerisine yerleştirilen bir ultrason probu ile üremeunlar araştırılır.

Histeroskopi: İnce bir ışıklı boru (histeroskop) vajina içine yerleştirilerek rahmin iç yapısı incelenir.

Salin sonohisterogram (SIS): Rahmin sterilize edilmiş tuzlu su ile dolması ve ardından transvajinal ultrasonla incelenmesi işlemidir.

Sono histerosalpingografi (HSG): SIS işlemi sırasında fallop tüpleri tuzlu su ve hava kabarcıkları ile doldurulur ve tüp tıkanıklığı kontrol edilir.

X-ışını histerosalpingografi (HSG): Röntgen ışınları, fallop tüplerine enjekte edilen boyayı takip ederek herhangi bir tıkanıklığın olup olmadığını belirler.

Laparoskopi: Karın bölgesine yerleştirilen ince bir kamera içeren boru (laparoskop) endometriozis, rahim fibroidleri ve doku yaraları gibi potansiyel problemleri tespit etmek amacıyla kullanılır.

Erkeklerde kısırlığın teşhisi için sağlıklı sperm üretiminin olup olmadığına bakılır. Çoğu üreme testi spermle ilgili sorunları araştırır.Bu testler şunları içerir:

Sperm analizi: Bu test, sperm sayısının ve hareketliliğinin düşük olup olmadığını kontrol eder. Bazı durumlarda, kişilerden testis biyopsisi yoluyla sperm örneği alınması gerekebilir.

Kan Tahlili: Bu test, tiroid ve diğer hormonların seviyelerini ölçer. Genetik kan tahlilleri ise kromozomal bozuklukları tespit eder.

Skrotal Ultrasonografi: Skrotumunuzun ultrasonu, varikosel veya diğer testis sorunlarını belirler.

Kısırlık Nasıl Tedavi Edilir?

“İnfertilite nedir nasıl tedavi edilir?” sorusu da merak edilen bir diğer konudur. Kısırlık tedavisinin yöntemi nedenine, süresine, sizin ve eşinizin yaşına bağlı olarak değişebilir. Kısırlığın bazı sebepleri düzeltilemez olabilir. Ancak korunmasız cinsel ilişki sonrası bir yıl boyunca hamilelik gerçekleşmediyse çiftler genellikle yardımcı üreme teknolojileri (ART) adı verilen kısırlık tedavileri ile halen hamile kalma olasılığına sahip olabilirler.

• Yaşam Tarzı Değişiklikleri: Daha sık cinsel ilişkiye girmek, ovulasyon dönemine yakın zamanlarda ilişkiye girmek, düzenli egzersiz yapmak ve doktor onayı olmadan kısırlığı etkileyebilecek ilaçları kullanmayı bırakmak gibi yaşam tarzı değişiklikleri.
• İlaç Tedavisi: Sperm sayısını artıran ve başarılı bir gebelik olasılığını yükselten ilaçlar.
• Cerrahi Müdahaleler: Spermi taşıyan kanalları açma veya büyük varikosel onarımı gibi cerrahi işlemler.
• Sperm Toplama Prosedürleri: Boşalma sorunu olan ya da menisinde sperm bulunmayan kişilerde sperm toplama prosedürleri uygulanabilir. Bu prosedür, yardımcı üreme teknolojilerinin planlandığı ve sperm sayısının düşük veya düzensiz olduğu durumlarda da tercih edilebilir.

 

• Fertilite İlaçları: Eğer ovulasyon düzensizse ya da hiç gerçekleşmiyorsa, bu tür ilaçlar yumurtalıkları daha fazla yumurta üretmesi için uyarabilir.
• Fertiliteyi yeniden kazanma konusundaki cerrahi müdahaleler: Histeroskopi, rahimle alakalı bazı durumların tedavisinde kullanılabilir.
• İntrauterin İnseminasyon (IUI): Sağlıklı spermler rahme doğrudan yerleştirilirken, yumurtalığın bir veya daha fazla yumurta bırakmasının zamanına yakın bir dönem seçilir. Yumurta çatlatma iğnesi, bir tıbbi terim olup genellikle kısırlık tedavisinde olan kadınlar tarafından kullanılır. Bu hormonal enjeksiyon, yumurtanın olgunlaşmasını ve ovülasyonu tetikler. Genelde in vitro fertilizasyon (IVF) ya da intrauterin inseminasyon (IUI) gibi yardımcı üreme teknolojilerinin bir bileşenidir. Yumurta çatlatma iğnesi yumurtalıkları uyarır ve bir ya da daha çok sayıda yumurtanın serbest kalmasını sağlar. Bu işlem benzer süreçlere tabiidir fakat kontrollü bir şekilde yürütülür. Böylelikle, doktorlar yumurtaların toplanması ve döllenmesi için en ideal zamanı saptayabilirler.

Konu hakkında daha detaylı bilgi edinmek için "Yumurta Çatlatma İğnesi Nedir? Nasıl Yapılır?" başlıklı yazımıza göz atabilirsiniz.

Yardımcı üreme teknolojileri (ART), tüm döllenme tedavilerini kapsar ve bu süreçte yumurta ile sperm hücreleri sağlık uzmanları tarafından işlenir. En sık başvurulan ART yöntemi İn vitro fertilizasyon (IVF)'dir. IVF uygulamasında, fertilite ilaçları yumurtalıkların daha çok yumurta üretmesine destek olur. Olgunlaşmış yumurtalar toplanır ve laboratuvar koşullarında spermlerle döllendirilirler. Bu şekilde döllenmiş olan yumurtalar (embriyolar) rahime yerleştirilir. IVF işlemi sırasında, intrasitoplazmik sperm enjeksiyonu (ICSI) ya da yardımcı çatlatma gibi ek teknikler de kullanılabilir. Ayrıca, donörden alınan yumurta veya sperm, gestasyonel taşıyıcı veya genetik testler gibi farklı tedavi alternatifleri de mevcuttur.

Kısırlık oldukça yaygın görülen bir durumdur ve çiftlere büyük zorluklar yaşatabilir. Ancak birçok etkin tedavi yöntemi bulunmaktadır. Tedavi süreci, çiftlerin sağlık profesyonelleriyle işbirliği yaparak, kişiye özgü bir yaklaşım benimsemesi sayesinde başarıyla tamamlanabilir. Bir yıldan daha uzun süre boyunca düzenli ve korumasız cinsel ilişkiye rağmen gebeliği gerçekleştiremeyen bireylerin, bu konuda uzmana danışması gerekmektedir.

KAYNAK: https://www.cdc.gov/reproductivehealth/features/what-is-infertility/

SIK SORULAN SORULAR