Kısırlık Nedir? Nedenleri, Tanı ve Tedavi Yöntemleri

 

Hayatın en büyük mucizelerinden biri olan çocuk sahibi olma sürecinde çiftler bazen beklenmedik engellerle karşılaÅŸabilir. Bu engellerden biri de infertilite. Peki infertilite nedir? Tıp literatüründe infertilite bir diÄŸer adıyla da kısırlık, bir yıl boyunca düzenli cinsel iliÅŸkiye raÄŸmen gebelik saÄŸlanamaması durumudur ve pek çok farklı nedenden kaynaklanabilir. Kısırlık hakkında merak edilenleri ve bilinmesi gerekenleri sizler için derledik.

Kısırlık Nedir?

“Ä°nfertilite ne demek?” diye merak ediyorsanız çiftin doÄŸal yollarla çocuk sahibi olma arzusuna karşın bunu baÅŸaramaması durumu olduÄŸunu bilmelisiniz. SaÄŸlıklı çiftin aylık hamile kalma ÅŸansı düzenli ve korunmasız cinsel iliÅŸkide bulunulduÄŸunda yaklaşık %25'tir. Bu oran ilk yıl sonunda %85'e, ikinci yıl sonunda ise %90'a ulaşır.

Kadınlarda Kısırlık Nedir?

ÇoÄŸu zaman belirti göstermeyen kısırlık durumu menstrüasyon bozuklukları ile yumurtlama sorunlarını iÅŸaret edebilir. 35 yaÅŸ altındaki kadınlar eÄŸer bir yıl boyunca hamile kalamazlarsa doktora görünmeli; 35-40 yaÅŸ arasındakiler için 6 ay deneme süresi kabul edilir. 40 yaÅŸ üzerindeki çiftler uygun testler yapıldıktan sonra en kısa zamanda tedaviye baÅŸlamalıdır. EÄŸer çiftlerde bilinen bir kısırlık problemi, düzensiz veya aÄŸrılı adet döngüleri varsa, genital enfeksiyon geçirilmiÅŸse, tekrarlayan düÅŸükler yaÅŸanıyorsa, kanser tedavisi görmüÅŸse ya da bilinen bir endometriozis durumu varsa bu durumlarda kadınlarda kısırlık belirtileri için daha erken tarama ve tedavi yapılabilir.

Kadınların hamile kalabilmesi için yumurtalıklardan olgun yumurtanın atılması, yumurtanın tüpler tarafından alınması, spermin rahim aÄŸzından ve rahimden geçerek tüp içinde yumurtaya ulaÅŸması, döllenmiÅŸ yumurtanın tüpten rahime geçiÅŸinin saÄŸlanarak burada yerleÅŸip geliÅŸmesi gerekir. Bu süreci engelleyebilecek herhangi bir durum kadınlarda kısırlık yapan ÅŸeyler olarak kabul edilir.

Erkeklerde Kısırlık Nedir?

Erkeklerde ise 1 yıl boyunca korunmasız düzenli cinsel iliÅŸkiye girilmesine karşın çocuk sahibi olunamaması durumunda kısırlık tanısı konulur. Erkeklerde kısırlık belirtileri genellikle yoktur. Ancak bazı kiÅŸilerde hastalıkların varlığı, hormonal dengenin bozulması, testis çevresinde geniÅŸlemiÅŸ damarların olması, ereksiyon sorunları, testiste acı, ÅŸiÅŸlik veya elle hissedilebilir bir kitle bulunması, sık tekrar eden solunum yolu enfeksiyonları, koku algısının kaybolması, meme dokusunda büyüme görülmesi, yüz ve vücutta azalan tüylenme ya da diÄŸer hormonal veya kromozomal bozuklukların belirtileri, laboratuvar sonuçlarına göre azalmış sperm sayısı kısırlık belirtileri olarak kabul edilir.

Kısırlık (Ä°nfertilite) Türleri Nelerdir?

Günümüzde, erkeklerin yaklaşık üçte biri ve kadınların yarısına kadarı kısırlık sorunu yaÅŸamaktadır. Bu durumların çoÄŸu için belirli bir neden bulunsa da geriye kalan %10-15'lik dilimde sebebi tespit edilemeyen kısırlık vakaları görülmektedir. Buna açıklanamayan infertilite veya açıklanamayan kısırlık denilir. Kısırlık ÅŸüphesi taşıyan hastalara detaylı bir deÄŸerlendirme yapılır ve uygun testler uygulanır. Bu incelemeler sonucunda kısırlığın kaynağı, sebebi ve türü belirlenerek tedavi yöntemi planlanır.

Primer Ä°nfertilite: Primer infertilite genellikle yeni evlenenler arasında görülür ve daha önce hiç çocuk sahibi olmama durumunu ifade eder. Genellikle fiziksel veya biyolojik bir hastalığın sonucu olmayıp, psikolojik kökenli bir durum olduÄŸu düÅŸünülmektedir. AraÅŸtırmalar gösteriyor ki yeni evlenen çiftlerin %30'u ilk üç ayda, %70'i ilk yıl sonunda, %80'i iki yıl içinde ve %90'ı iki yıl sonunda bebek sahibi olabilmektedir. Bu oranlar normal olarak kabul edilir fakat iki yıl sonunda hala hamilelik gerçekleÅŸmiyorsa kısırlık sorunu gündeme gelir. Dolayısıyla, yeni evlenen çiftlerin ilk iki yıl içinde çocuk sahibi olamaması durumunda uzmana baÅŸvurması ve gerekli muayeneleri yaptırması tavsiye edilir.

Sekonder Ä°nfertilite: Daha önce bir veya daha fazla çocukları olan ancak daha sonra kısırlık problemi yaÅŸayan çiftlerde görülen bu durum, sekonder infertilite olarak adlandırılır. Genellikle yaÅŸam tarzına baÄŸlı faktörler nedeniyle üreme sisteminin zarar görmesi sonucu ortaya çıkar. Çalışma ortamında radyasyon ve kimyasal maddelere maruz kalma, yoÄŸun stres, saÄŸlıksız beslenme, ilerleyen yaşın getirdiÄŸi fizyolojik sorunlar, iltihaplı genital hastalıklar ve karın içi operasyonlar gibi sebepler üreme sistemini olumsuz yönde etkileyerek sekonder infertilitenin oluÅŸmasına neden olabilir.

Kalıcı Ä°nfertilite (Sterilite): Kısırlık ÅŸüphesi ile baÅŸvuran hastalara yapılan muayene sonucunda kadın ve erkeÄŸe ait herhangi bir soruna rastlanılmaması yani nedeni bilinmeyen, açıklamayan kısırlık durumudur. Adından da anlaşılacağı üzere tedavisinin mümkün olmadığı kalıcı kısırlık çeÅŸididir.

Kısırlık Belirtileri Nelerdir?

Kısırlık belirtileri genellikle gözlemlenmez. Ancak kısırlık belirtileri erkek ve kadınlar için farklıdır.

• Cinsel istekte azalma
• Ereksiyon ve ejakülasyon sorunları
• Testislerde aÄŸrı, ÅŸiÅŸlik veya nodül
• Hormonal anormalliklerden kaynaklanan deÄŸiÅŸiklikler (örneÄŸin, saç büyümesindeki deÄŸiÅŸiklikler)

 

• Düzensiz adet döngüleri
• Adetten kesilme veya çok ağır ya da hafif âdet kanamaları
• Pelvik aÄŸrı veya karın aÄŸrısı
• Cinsel iliÅŸki sırasında aÄŸrı
• Deride, saçta ve kiloda hormonal dengesizliklere baÄŸlı deÄŸiÅŸiklikler

 

Her iki cinsiyette de genel saÄŸlık durumu, yaÅŸam tarzı faktörleri (sigara içmek, aşırı alkol kullanımı gibi), stres ve genetik faktörler kısırlığı etkileyebilir. EÄŸer siz veya partneriniz bu belirtilerin herhangi birini yaşıyorsanız, bir saÄŸlık profesyoneli ile görüÅŸmeniz önemlidir. Unutmayın, kısırlığın birçok nedeni tedavi edilebilir ve çocuk sahibi olma ÅŸansınızı artırabilir. Bu yüzden erken teÅŸhis ve uygun tedavi çok önemlidir.

Kısırlık Nedenleri Nelerdir?

Kısırlık çiftlerin her ikisinde de mevcut olan problemler sonucu oluÅŸabilir. Ancak bu çiftlerdeki kısırlığın sebepleri birbirinden farklıdır. Gebe kalmakta zorluk yaÅŸayan çiftlerin detaylı bir muayeneden geçmesi ardından sorunun kökeni belirlenebilir. Bu muayene kısırlığın nedenini ve hangi tedavi yöntemlerinin uygulanacağını belirlemek için çok önemlidir.

• Yumurtlama ile ilgili problemler
• DoÄŸuÅŸtan gelen anatomik sorunlar
• Enfeksiyonlar ve abdominal cerrahi iÅŸlemler
• Bağışıklık sistemi ile ilgili problemler
• YaÅŸ oranı ve erken menopoz
• Polikistik Over Sendromu
• Rahimdeki myomlar
• Karın içindeki yapışıklıklar ve fallop tüplerinin yapışması
• Tüplerde hasar veya tıkanma durumu
• Düzensiz adet döngüsü
• Aşırı sigara, alkol ve kafein kullanımı
• Obezite
• Tiroid Problemleri
• Kanser tedavisi görmüÅŸ olmak
• Yüksek prolaktin seviyesi

 

• Sperm üretiminde ve hareketliliÄŸinde azalma
• Anormal sperm iÅŸlevi
• Azospermi (Menide sperm hücresinin bulunmaması)
• Varikosel
• Tıkanıklıklar
• Hormonal bozukluklar ve genetik hastalıklar
• Sperm ÅŸeklinin bozuk olması
• Diyabet hastalığı
• Cinsel iÅŸlev bozukluÄŸu
• Kanser tedavisi geçirmiÅŸ olmak
• Stres
• UyuÅŸturucu kullanımı
• Aşırı sigara, alkol ve kafein tüketimi

Kısırlık Nasıl Anlaşılır?

Üreme kabiliyetinin deÄŸerlendirilmesi kadınların düzenli olarak saÄŸlıklı yumurtalar geliÅŸtirip döllenmeyi içermektedir. Bu süreç beynin yumurta salınımını kontrol eden hormonal sinyalleri göndermesini gerektirir. Yumurtanın ovaryumdan fallop tüplerine ve sonrasında rahim iç tabakasına doÄŸru ilerlemesi gereklidir. Üreme testleri bu karmaşık sürecin her aÅŸamasında olası problemleri saptamak için uygulanır. Bu muayeneler, potansiyel sorunları belirlemeye veya elemeye yardımcı olur. Peki kısırlık nasıl anlaşılır?  Ä°ÅŸte uygulanan bazı testler:

Pelvik inceleme: Genellikle düzenli saÄŸlık kontrolünün bir bölümüdür ve yumurtalık kistleri, cinsel yolla geçen hastalıklar, rahim fibroidleri, yapısal anomaliler veya erken dönem kanser belirtilerini tespit etmek için kullanılır.

Kan testi: Hormon seviyelerini ölçmek için yapılan kan testi, hormonal dengesizliklerin veya düzenli ovülasyonun varlığını belirlemek amacıyla kullanılır.

Transvajinal ultrason: Vajina içerisine yerleÅŸtirilen bir ultrason probu ile üremeunlar araÅŸtırılır.

Histeroskopi: Ä°nce bir ışıklı boru (histeroskop) vajina içine yerleÅŸtirilerek rahmin iç yapısı incelenir.

Salin sonohisterogram (SIS): Rahmin sterilize edilmiş tuzlu su ile dolması ve ardından transvajinal ultrasonla incelenmesi işlemidir.

Sono histerosalpingografi (HSG): SIS iÅŸlemi sırasında fallop tüpleri tuzlu su ve hava kabarcıkları ile doldurulur ve tüp tıkanıklığı kontrol edilir.

X-ışını histerosalpingografi (HSG): Röntgen ışınları, fallop tüplerine enjekte edilen boyayı takip ederek herhangi bir tıkanıklığın olup olmadığını belirler.

Laparoskopi: Karın bölgesine yerleÅŸtirilen ince bir kamera içeren boru (laparoskop) endometriozis, rahim fibroidleri ve doku yaraları gibi potansiyel problemleri tespit etmek amacıyla kullanılır.

Erkeklerde kısırlığın teÅŸhisi için saÄŸlıklı sperm üretiminin olup olmadığına bakılır. ÇoÄŸu üreme testi spermle ilgili sorunları araÅŸtırır.Bu testler ÅŸunları içerir:

Sperm analizi: Bu test, sperm sayısının ve hareketliliÄŸinin düÅŸük olup olmadığını kontrol eder. Bazı durumlarda, kiÅŸilerden testis biyopsisi yoluyla sperm örneÄŸi alınması gerekebilir.

Kan Tahlili: Bu test, tiroid ve diÄŸer hormonların seviyelerini ölçer. Genetik kan tahlilleri ise kromozomal bozuklukları tespit eder.

Skrotal Ultrasonografi: Skrotumunuzun ultrasonu, varikosel veya diğer testis sorunlarını belirler.

Kısırlık Nasıl Tedavi Edilir?

“Ä°nfertilite nedir nasıl tedavi edilir?” sorusu da merak edilen bir diÄŸer konudur. Kısırlık tedavisinin yöntemi nedenine, süresine, sizin ve eÅŸinizin yaşına baÄŸlı olarak deÄŸiÅŸebilir. Kısırlığın bazı sebepleri düzeltilemez olabilir. Ancak korunmasız cinsel iliÅŸki sonrası bir yıl boyunca hamilelik gerçekleÅŸmediyse çiftler genellikle yardımcı üreme teknolojileri (ART) adı verilen kısırlık tedavileri ile halen hamile kalma olasılığına sahip olabilirler.

• YaÅŸam Tarzı DeÄŸiÅŸiklikleri: Daha sık cinsel iliÅŸkiye girmek, ovulasyon dönemine yakın zamanlarda iliÅŸkiye girmek, düzenli egzersiz yapmak ve doktor onayı olmadan kısırlığı etkileyebilecek ilaçları kullanmayı bırakmak gibi yaÅŸam tarzı deÄŸiÅŸiklikleri.
• Ä°laç Tedavisi: Sperm sayısını artıran ve baÅŸarılı bir gebelik olasılığını yükselten ilaçlar.
• Cerrahi Müdahaleler: Spermi taşıyan kanalları açma veya büyük varikosel onarımı gibi cerrahi iÅŸlemler.
• Sperm Toplama Prosedürleri: BoÅŸalma sorunu olan ya da menisinde sperm bulunmayan kiÅŸilerde sperm toplama prosedürleri uygulanabilir. Bu prosedür, yardımcı üreme teknolojilerinin planlandığı ve sperm sayısının düÅŸük veya düzensiz olduÄŸu durumlarda da tercih edilebilir.

 

• Fertilite Ä°laçları: EÄŸer ovulasyon düzensizse ya da hiç gerçekleÅŸmiyorsa, bu tür ilaçlar yumurtalıkları daha fazla yumurta üretmesi için uyarabilir.
• Fertiliteyi yeniden kazanma konusundaki cerrahi müdahaleler: Histeroskopi, rahimle alakalı bazı durumların tedavisinde kullanılabilir.
• Ä°ntrauterin Ä°nseminasyon (IUI): SaÄŸlıklı spermler rahme doÄŸrudan yerleÅŸtirilirken, yumurtalığın bir veya daha fazla yumurta bırakmasının zamanına yakın bir dönem seçilir. Yumurta çatlatma iÄŸnesi, bir tıbbi terim olup genellikle kısırlık tedavisinde olan kadınlar tarafından kullanılır. Bu hormonal enjeksiyon, yumurtanın olgunlaÅŸmasını ve ovülasyonu tetikler. Genelde in vitro fertilizasyon (IVF) ya da intrauterin inseminasyon (IUI) gibi yardımcı üreme teknolojilerinin bir bileÅŸenidir. Yumurta çatlatma iÄŸnesi yumurtalıkları uyarır ve bir ya da daha çok sayıda yumurtanın serbest kalmasını saÄŸlar. Bu iÅŸlem benzer süreçlere tabiidir fakat kontrollü bir ÅŸekilde yürütülür. Böylelikle, doktorlar yumurtaların toplanması ve döllenmesi için en ideal zamanı saptayabilirler.

Konu hakkında daha detaylı bilgi edinmek için "Yumurta Çatlatma Ä°ÄŸnesi Nedir? Nasıl Yapılır?" baÅŸlıklı yazımıza göz atabilirsiniz.

Yardımcı üreme teknolojileri (ART), tüm döllenme tedavilerini kapsar ve bu süreçte yumurta ile sperm hücreleri saÄŸlık uzmanları tarafından iÅŸlenir. En sık baÅŸvurulan ART yöntemi Ä°n vitro fertilizasyon (IVF)'dir. IVF uygulamasında, fertilite ilaçları yumurtalıkların daha çok yumurta üretmesine destek olur. OlgunlaÅŸmış yumurtalar toplanır ve laboratuvar koÅŸullarında spermlerle döllendirilirler. Bu ÅŸekilde döllenmiÅŸ olan yumurtalar (embriyolar) rahime yerleÅŸtirilir. IVF iÅŸlemi sırasında, intrasitoplazmik sperm enjeksiyonu (ICSI) ya da yardımcı çatlatma gibi ek teknikler de kullanılabilir. Ayrıca, donörden alınan yumurta veya sperm, gestasyonel taşıyıcı veya genetik testler gibi farklı tedavi alternatifleri de mevcuttur.

Kısırlık oldukça yaygın görülen bir durumdur ve çiftlere büyük zorluklar yaÅŸatabilir. Ancak birçok etkin tedavi yöntemi bulunmaktadır. Tedavi süreci, çiftlerin saÄŸlık profesyonelleriyle iÅŸbirliÄŸi yaparak, kiÅŸiye özgü bir yaklaşım benimsemesi sayesinde baÅŸarıyla tamamlanabilir. Bir yıldan daha uzun süre boyunca düzenli ve korumasız cinsel iliÅŸkiye raÄŸmen gebeliÄŸi gerçekleÅŸtiremeyen bireylerin, bu konuda uzmana danışması gerekmektedir.

KAYNAK: https://www.cdc.gov/reproductivehealth/features/what-is-infertility/

SIK SORULAN SORULAR