Gaslighting: Duygusal Manipülasyon

04 / MAR
2024

İkili ilişkilerde duygusal manipülasyon çağımızın en önemli problemlerinden biri. Gaslighting olarak da tanımlanan bu durum aslında toplumda sıklıkla göz ardı edilen ancak oldukça zararlı bir manipülasyon taktiği. Bu kavram kişinin başka bir kişiye sürekli olarak gerçekleri sorgulatması, şüphe uyandırması ve hatta yanlış anılar yaratması üzerine kurulu bir psikolojik oyunu ifade eder. Duygusal manipülasyonun en tehlikeli türlerinden biri olan gaslighting, mağduru kendi aklına ve hislerine dahi güvenemez hale getirerek onların duygusal zeminini sarstığı için derin izler bırakabilir. İş yaşantısında, aile içinde, sosyal etkileşimlerde sık sık yaşanan duygusal manipülasyon hakkında bilinmesi gerekenleri sizler için derledik.

Duygusal Manipülasyon Nedir?

“Duygusal manipülasyon nedir?” sorusu merak edenler için aşağıdaki gibi yanıtlanabilir: Kişinin algısını, duygularını, fikirlerini ve davranışlarını bilinçli aldatma ve çeşitli taktiklerle değiştirmeyi hedefleyen manipülasyon şekline duygusal manipülasyon denir. Gaslighting ya da gaslight metodu ise bir bireyin diğerinin gerçeklik anlayışını bozarak onun gerçek dünya ile zihnindeki dünyası arasındaki bağı koparmak ve ciddi psikolojik stres yaratmak anlamına gelir. Türkçede tam karşılığı olmayan gaslight teriminin kökeni "Gas Light" adlı tiyatro oyunudur ve genellikle duygusal istismar ya da görünmez psikolojik zorbalığı belirtmek için kullanılır. Gaslighting kimlik ve öz-bilincin zarar görmesine sebep olan bir tür duygusal manipülasyondur.

Gaslight Yöntemindeki Manipülatif Davranışlar Nelerdir?

Manipülasyon sürecinde manipülatör karşıdaki kişinin algısını, düşüncelerini ve davranışlarını belirli bir şekilde yönlendirmeye çalışırken çeşitli eylemlerde bulunur. Manipülatif davranış sergileyen kişiler genelde aşağıdaki sorunlu davranışları sergiler:

• Yalan söyler,
• Duygusal sömürü yapar,
• Kendini saklar,
• Mağdur rolünü üstlenir,
• Aşağılama taktikleri kullanır,
• Duygusal baskı uygular,
• Yoksun bırakma stratejisi kullanır,
• Suçluluk hissi oluşturur,
• Ego tatminine yönelik hareketlerde bulunur.

"Böyle bir şey asla yaşanmadı, uyduruyorsun."

"Fazla alıngansın."

"Gereksiz tepki veriyorsun."

"Her şeyi fazla dramatize ediyorsun."

"Sen çıldırmışsın."

"Senin problemlerin var."

"Seninle ilgili bir sorun var."

Duygusal Manipülasyon Uygulayan Kişilerin Özellikleri Nelerdir?

Genellikle manipülatif insanlar farklı taktikler ve tutumlar kullanarak başkalarının duygularını yönlendirmede yetenekli olabilir. Aynı zamanda bu kişilerde kendine merkezli bir yaklaşım, adalet algısının düşük oluşu, acımasızlık ve narsisizm gibi nitelikler belirgin şekilde görülür. Bu bireyler genellikle ilişkideki güç ve kontrol mekanizmasını elinde tutmayı arzu eder. Bu tür kişilerin çoğunlukla kendi çıkarları ön plandadır. Bazı durumlarda karşı tarafın neyin doğru olduğunu kendisinin daha iyi bildiğine inanan manipülatör, karşıdaki kişiye yönelik davranış ve duygularını denetlemeye çalışır. Gücün ve kontrolün tamamen kendilerinde kalması gerektiği düşüncesiyle manipülatif davranışları farklı şekillerde ve zamanlarda kullanır. Bu türden güç ve kontrol uygulamalarında bulunan kişilerin belirli karakteristik özellikleri vardır.

Manipülatif insanlar genellikle egoisttir. Narsist kişilik özelliklerine sahiptir. Maddi durumu ve mevkisi iyi olsa da içinden hiç atamadığı bir aşağılık kompleksi vardır. Antisosyal davranış bozuklukları sergiler. Uzmanı olmadığı konularda bile her şeyi bildiğini iddia eder.

Manipülatörün hedeflerinden biri de manipüle ettiği kişiye susturma ve diğerlerinin de onun yanıldığını düşünmesini sağlamaktır. Çünkü susturmak istediği kişide ulaşamadığı bir özelliği görür. Gaslighting teknikleriyle manipülasyon yapan birey karşı tarafa kendi duygusal ve zihinsel süreçlerine dair güvenini kaybettirerek onların tepkilerinin, hislerinin ve fikirlerinin hatalı olduğuna ikna etmeye çalışır.

• Hangi durumda olursa olsunlar, yalan söyleme eğilimindedirler.
• Eleştiri ve değerlendirme araçlarına sıkça başvururlar.
• Şiddet eğilimli olabilirler.
• Kontrol etme ve yönetme konusunda isteklidirler.
• Kendilerini üstün olarak görmeye meyillidirler.
• Bencilce ve hırslı bir şekilde hareket edebilirler.
• Merhamet hisleri genellikle zayıftır.
• Küçümseme ve karşıdaki kişiye değersiz muamelesi yapma eğilimleri vardır.
• Manipülatif bireyler kontrolcü olabilir ve diğer insanların eylemlerini yönlendirmeye çalışabilirler.
• İnsanlarla iletişim kurarken genellikle yanıltıcı iletişim teknikleri kullanırlar.

İlişkilerde Duygusal Manipülasyon ve Sonuçları

Duygusal manipülasyona maruz kalmak veya gaslighting adı verilen psikolojik şiddete tabi tutulmak her birey üzerinde farklı etkiler yaratır. Bu durum genellikle kişiye ait kimlik ve benlik bilincini olumsuz yönde etkiler. Duygusal manipülasyon kişinin ruh sağlığının bozulmasına neden olabilir. Kişinin akıl sağlığını ve öz kontrollerini kaybederek, korku ve tehdit hissetmesine, çaresizlik duygusu yaşamasına sebep olabilir. Öz saygıda azalmaya yol açabilir. Kişilik gelişimini kötü yönde etkileyebilir. Duygusal manipülasyonun yol açtığı bu etkiler kişinin hayatında travmatik süreçlere neden olabilir. Bu süreçler kişilerin olumsuz değişimler yaşamasına, öz kontrolünü kaybetmesine, rahatsız edici duyguları yoğun olarak deneyimlemesine ve karar verme yeteneklerini yitirmesine yol açabilir. Bu durumların tanı ve tedavisinde psikiyatri ve psikoloji uzmanlarının desteğine ihtiyaç vardır.

Duygusal manipülasyon gibi çeşitli psikolojik şiddet taktikleri veya gaslighting tekniği sonuçlarına bakıldığında hem uygulayan hem de maruz kalan kişi için psikiyatrik tedavi gerektiren halleri doğurabilir. Sağlıklı insan ilişkilerinin oluşabilmesi ve güçlenmesi, toplumsal bağların düzenlenmesi ve ikili ilişkilerin her türlü şiddetten arındırılması ile mümkündür. Bu nedenle her türlü duygusal ve ruhsal hasara yol açabilecek psikolojik şiddeti içeren durumların erken safhada belirlenmesi ve tedavi edilmesi gelecekte daha az olumsuz sonuç yaratma potansiyeli taşır.

Manipülasyon Nasıl Yapılır?

Manipülasyon uygulayan kişi insanların düşünce süreçlerini ve eylemlerini yönlendirmek amacıyla çeşitli taktikler kullanır. Bu teknikleri uygularken bazen ikna etmeye çalışırken bazen de duygusal manipülasyon gibi davranışlar ortaya koyar. Kullandığı stratejiler arasında mahrum bırakma, küçümseme veya duygusal şiddet uygulama gibi agresif temelli davranışları içeren manipülasyon örnekleri bulunabilir. Manipülatör genellikle karşısındaki kişinin suçluluk hissetmesine neden olan cümleler de kullanır. Psikolojik manipülasyon gerçekleştiren kişi egosantrik düşünme tarzını benimser ve narsistik tutumlar sergiler. Karşısındaki kişiyi etkilemek için aşağıdaki metotları kullanır:

• İkna etme
• Tavsiye verme
• Algıyı kontrol etme
• Küçümseme
• Duygu sömürüsü
• Mahrum bırakma
• Suçluluk duygusu oluşturma
• Kurban rolünü üstlenme
• Duygusal şiddet uygulama

Manipülasyon Teknikleri Nelerdir?

Duygusal manipülasyon teknikleri çok çeşitli olabilir ve bu yaşanan durumun belirlenmesini zorlaştırabilir. Başlıca duygusal manipülasyon örnekleri aşağıdaki gibidir:

• Suçlu Hissettirir: Eğer partneriniz kasıtlı olarak suçlu hissetmenize veya utanmanıza neden olan şeyler söylüyorsa bu bir duygusal manipülasyon belirtisi olabilir. Mantık dışı olduğunuzu veya dengeyi sağlayamadığınızı iddia edebilir. Özellikle bu suçluluk veya utanç sizi bir eyleme yönlendiriyorsa bu duygusal manipülasyondur. Örneğin: "Eğer beni seviyorsan, bunu yapmazdın."
• Gaslighting Uygular: Gaslighting, duygusal manipülasyonun kurnaz bir biçimidir. Çünkü sana kendi görüşlerini ve yaşadıklarını sorgulatan bir algı oluşturur. Duygusal manipülatör senin doğru olduğunu düşündüğün bir durumda bile hatalı olduğunu hissettirerek bu durumu kullanır ve seni gerçek olmayan bir şeyi kabul etmeye zorlar. Örneğin: "Para yönetiminde başarısızsın. Bu yüzden ekonomik durumumuzu ben denetlemeliyim."
• Güvensizliklerini Kullanır: Eğer partnerin belirli bir konuda kendine güvenmiyorsa bunu seni belirli bir davranış yapmaya veya yapmamaya itmek için kullanabilir ve bu da duygusal manipülasyonun bir parçasıdır. Örneğin: “Çocuklarının asla kötü bir ortamda büyümelerini istemezsin dediğin halde bak ne yapıyorsun!”
• Şantaj: Partnerin, seninle ilgili bilgileri açığa çıkarmakla tehdit ederek seni manipüle edebilir. Bu tür tehditler, belirli bir şekilde hareket etmen için duygusal manipülasyon amacıyla kullanılır. Örneğin: Eğer partnerinin istediklerini yerine getirmezsen harcama alışkanlıklarını annene söyleyeceğini belirterek seni tehdit edebilir. Bu tür bir davranışın sürekli hale gelmesi duygusal manipülasyonun bir işaretidir.
• Seni Utandırmaya Çalışır: Sürekli olarak ve kasıtlı olarak seni utandırmak da bir çeşit duygusal manipülasyon olabilir. Bu sonunda davranışlarını etkileyebilecek bir utanç hissi yaratır. Örneğin: Kilo veremediğin için fazla kilolarınla dalga geçmeye başlayan partner eğer bu durumu uzun süre boyunca devam ettiriyor ve seni çaresiz ve güçsüz hissettiriyorsa bu duygusal manipülasyonun bir örneğidir.
• Ev Sahibi Rolünün Avantajından Faydalanır: Kendi evin gibi hissettiğin bir yerde bulunmak veya favori kafen de dahil olmak üzere sana güç hissi verebilir. Ancak eğer partnerin sürekli olarak kendi tercih ettiği mekanlarda buluşmayı tercih ederse bu güç dengesini bozar. Duygusal manipülatörler genellikle mekânın seçimini kullanarak üzerinde kontrol kurmayı hedefler. Örneğin: "Eğer müsait olduğun bir zamanda ofisime uğrayabilir misin? Seninle buluşmak için çok doluyum." "Bilirsin senin oraya kadar araba sürmek benim için oldukça uzak. Bu akşam yanıma gelmelisin."
• Gerçekleri Saptırırlar: Duygusal manipülatörler genellikle gerçekleri çarpıtarak ve yalanlarla süsleyerek kafanızı karıştırır ve bu durumdan faydalanmayı denerler. Ayrıca olayları abartarak kendilerini daha hassas ve değerli hissetmeye çalışabilirler. Örneğin: "Projeyi sorguladım ve bana doğru gelip aniden bağırmaya başladı ve hiçbir şey yapmadığımı iddia etti. Ancak çok iş yapıyorum, en azından sen bunu biliyorsun değil mi?"
• Endişelerini İfade Ettiğin İçin Kendini Kötü Hissetmeni Sağlarlar: Bir soru sorduğunuzda veya tavsiye verdiğinizde duygusal manipülasyon uygulayan kişiler genellikle bu durumu kişisel alır ve hemen tartışmayı başlatır. Bu durumu kullanarak endişelerini ifade ettiğiniz için sizi suçlu hissettirmeye çalışabilirler. Örneğin: "Neden bana güvenmediğini anlamakta zorlanıyorum."
• Çabucak Yakınlaşırlar: Duygusal manipülasyon uygulayan kişiler birbirini tanıma sürecini hızla geçerek en karanlık sırlarını ve zayıflıklarını sizinle paylaşabilirler. Ancak amacı seni özel hissettirerek en gizli bilgilerine erişmektir. Bu bilgileri öğrenip daha sonra senin aleyhine kullanabilirler. Örneğin: "Gerçekten çok derin bir bağ kurduğumuzu hissediyorum. Daha önce hiç kimseyle bu tür bir deneyim yaşamadım."
• Zorba Davranışlarda Bulunurlar: Zorbalık, taciz ve alay etme, duygusal manipülasyonun bir parçasıdır. Çünkü korku veya utanç oluşturabilir ve istedikleri gibi davranışlarınızda değişiklik yapabilirler. Bazı manipülatif kişiler kendilerinin uzman olduğunu iddia ederek seni bilgileriyle boğabilirler. Örneğin: "Bu işte henüz yenisin. Dolayısıyla bunu anlamanı beklemem normal." "Biliyorum bu sayılar senin için fazla gelebilir. Bu nedenle tekrar üzerinden geçerken yavaşça ilerleyeceğim."
• Kendi Sorunlarına Odaklanıp Seninkileri Görmezden Gelirler: Eğer günün kötü geçmişse duygusal manipülatörler bunu kendi problemlerini gündeme getirmek için bir fırsat olarak kullanır. Hedefleri senin yaşadıklarını göz ardı etmekte ve enerjini kendi dertlerine harcamanı sağlamaktır. Örneğin: "Kardeşin olduğuna minnettar olmalısın. Ben tüm hayatımı yalnızlıkla geçirdim."
• Her Zaman “Şaka Yapıyorum” Diyerek Eleştirel veya Kaba Konuşurlar: Eleştiri yapan sözler mizah ya da alaycılık kisvesi altında saklanabilir. Duygusal manipülatörler şakaymış gibi görünen söylemin altından tohumları ekerek ve kendine olan saygını aşındırmaya çalışarak hedeflerine ulaşırlar. Örneğin: "Eğer masandan kalkar ve biraz hareket edersen bu kadar çabuk nefes nefese kalmazsın.”
• Sorumluluk Üstlenmezler: Duygusal manipülasyon yapan kişi hiçbir zaman kendi hatalarının sorumluluğunu kabullenmez. Bunun yanında seni her durumda suçlu hissettirmenin bir yolunu bulmayı başarırlar. Diğer kişi hata yapmış olsa bile sen kendini özür dilemek zorunda hissedebilirsin. Örneğin: "Bunu sadece seni çok sevdiğim için yaptım.”
• Her Zaman Senden Daha Öndedirler: Sen mutlu olduğunda dikkati kendi üzerine çekmek için bir sebep bulurlar. Aynı durum sen bir trajedi veya zorluk yaşadığında da geçerlidir. Onların problemleri daha acil ya da kötü olarak göstererek ilgiyi üzerlerine çekerler. Örneğin: "Dedenin vefatına çok üzüldüm. Fakat ben hem anneannemi hem de dedemi iki hafta içinde ardı ardına kaybettim. En azından seninki bu kadar ağır değil."
• Sizi Sürekli Eleştirirler: Duygusal manipülatörler alay etme veya şaka yapma bahanesi olmadan seni küçümseyebilir ya da yok sayabilirler. Onların yorumları genellikle kendini değersiz hissetmeni hedefler. Sıklıkla dalga geçmeye çalışırlar. Ancak bunu yapma nedenleri kendi güvensizlikleri ve belirsizlikleridir. Örneğin: "Bu elbise müşteri toplantısı için biraz fazla rahat değil mi? Sanırım işi elde etmek için en doğru strateji bu elbiseyi giymek."

KAYNAK:

https://www.medicalnewstoday.com/articles/gaslighting