Ä°kili iliÅŸkilerde duygusal manipülasyon çağımızın en önemli problemlerinden biri. Gaslighting olarak da tanımlanan bu durum aslında toplumda sıklıkla göz ardı edilen ancak oldukça zararlı bir manipülasyon taktiÄŸi. Bu kavram kiÅŸinin baÅŸka bir kiÅŸiye sürekli olarak gerçekleri sorgulatması, ÅŸüphe uyandırması ve hatta yanlış anılar yaratması üzerine kurulu bir psikolojik oyunu ifade eder. Duygusal manipülasyonun en tehlikeli türlerinden biri olan gaslighting, maÄŸduru kendi aklına ve hislerine dahi güvenemez hale getirerek onların duygusal zeminini sarstığı için derin izler bırakabilir. Ä°ÅŸ yaÅŸantısında, aile içinde, sosyal etkileÅŸimlerde sık sık yaÅŸanan duygusal manipülasyon hakkında bilinmesi gerekenleri sizler için derledik.
Duygusal Manipülasyon Nedir?
“Duygusal manipülasyon nedir?” sorusu merak edenler için aÅŸağıdaki gibi yanıtlanabilir: KiÅŸinin algısını, duygularını, fikirlerini ve davranışlarını bilinçli aldatma ve çeÅŸitli taktiklerle deÄŸiÅŸtirmeyi hedefleyen manipülasyon ÅŸekline duygusal manipülasyon denir. Gaslighting ya da gaslight metodu ise bir bireyin diÄŸerinin gerçeklik anlayışını bozarak onun gerçek dünya ile zihnindeki dünyası arasındaki bağı koparmak ve ciddi psikolojik stres yaratmak anlamına gelir. Türkçede tam karşılığı olmayan gaslight teriminin kökeni "Gas Light" adlı tiyatro oyunudur ve genellikle duygusal istismar ya da görünmez psikolojik zorbalığı belirtmek için kullanılır. Gaslighting kimlik ve öz-bilincin zarar görmesine sebep olan bir tür duygusal manipülasyondur.
Gaslight Yöntemindeki Manipülatif Davranışlar Nelerdir?
Manipülasyon sürecinde manipülatör karşıdaki kiÅŸinin algısını, düÅŸüncelerini ve davranışlarını belirli bir ÅŸekilde yönlendirmeye çalışırken çeÅŸitli eylemlerde bulunur. Manipülatif davranış sergileyen kiÅŸiler genelde aÅŸağıdaki sorunlu davranışları sergiler:
- Yalan söyler,
- Duygusal sömürü yapar,
- Kendini saklar,
- MaÄŸdur rolünü üstlenir,
- Aşağılama taktikleri kullanır,
- Duygusal baskı uygular,
- Yoksun bırakma stratejisi kullanır,
- Suçluluk hissi oluÅŸturur,
- Ego tatminine yönelik hareketlerde bulunur.
Manipülatif davranış sergileyen kiÅŸilerin sıklıkla kullandığı manipülasyon cümleleri aÅŸağıdaki gibidir:
"Böyle bir ÅŸey asla yaÅŸanmadı, uyduruyorsun."
"Fazla alıngansın."
"Gereksiz tepki veriyorsun."
"Her ÅŸeyi fazla dramatize ediyorsun."
"Sen çıldırmışsın."
"Senin problemlerin var."
"Seninle ilgili bir sorun var."
Duygusal Manipülasyon Uygulayan KiÅŸilerin Özellikleri Nelerdir?
Genellikle manipülatif insanlar farklı taktikler ve tutumlar kullanarak baÅŸkalarının duygularını yönlendirmede yetenekli olabilir. Aynı zamanda bu kiÅŸilerde kendine merkezli bir yaklaşım, adalet algısının düÅŸük oluÅŸu, acımasızlık ve narsisizm gibi nitelikler belirgin ÅŸekilde görülür. Bu bireyler genellikle iliÅŸkideki güç ve kontrol mekanizmasını elinde tutmayı arzu eder. Bu tür kiÅŸilerin çoÄŸunlukla kendi çıkarları ön plandadır. Bazı durumlarda karşı tarafın neyin doÄŸru olduÄŸunu kendisinin daha iyi bildiÄŸine inanan manipülatör, karşıdaki kiÅŸiye yönelik davranış ve duygularını denetlemeye çalışır. Gücün ve kontrolün tamamen kendilerinde kalması gerektiÄŸi düÅŸüncesiyle manipülatif davranışları farklı ÅŸekillerde ve zamanlarda kullanır. Bu türden güç ve kontrol uygulamalarında bulunan kiÅŸilerin belirli karakteristik özellikleri vardır.
Manipülatif insanlar genellikle egoisttir. Narsist kiÅŸilik özelliklerine sahiptir. Maddi durumu ve mevkisi iyi olsa da içinden hiç atamadığı bir aÅŸağılık kompleksi vardır. Antisosyal davranış bozuklukları sergiler. Uzmanı olmadığı konularda bile her ÅŸeyi bildiÄŸini iddia eder.
Manipülatörün hedeflerinden biri de manipüle ettiÄŸi kiÅŸiye susturma ve diÄŸerlerinin de onun yanıldığını düÅŸünmesini saÄŸlamaktır. Çünkü susturmak istediÄŸi kiÅŸide ulaÅŸamadığı bir özelliÄŸi görür. Gaslighting teknikleriyle manipülasyon yapan birey karşı tarafa kendi duygusal ve zihinsel süreçlerine dair güvenini kaybettirerek onların tepkilerinin, hislerinin ve fikirlerinin hatalı olduÄŸuna ikna etmeye çalışır.
Manipülatif bireylerin bazı kiÅŸilik özellikleri ve davranış biçimleri aÅŸağıdaki gibidir:
- Hangi durumda olursa olsunlar, yalan söyleme eÄŸilimindedirler.
- EleÅŸtiri ve deÄŸerlendirme araçlarına sıkça baÅŸvururlar.
- Åžiddet eÄŸilimli olabilirler.
- Kontrol etme ve yönetme konusunda isteklidirler.
- Kendilerini üstün olarak görmeye meyillidirler.
- Bencilce ve hırslı bir şekilde hareket edebilirler.
- Merhamet hisleri genellikle zayıftır.
- Küçümseme ve karşıdaki kiÅŸiye deÄŸersiz muamelesi yapma eÄŸilimleri vardır.
- Manipülatif bireyler kontrolcü olabilir ve diÄŸer insanların eylemlerini yönlendirmeye çalışabilirler.
- İnsanlarla iletişim kurarken genellikle yanıltıcı iletişim teknikleri kullanırlar.
Ä°liÅŸkilerde Duygusal Manipülasyon ve Sonuçları
Duygusal manipülasyona maruz kalmak veya gaslighting adı verilen psikolojik ÅŸiddete tabi tutulmak her birey üzerinde farklı etkiler yaratır. Bu durum genellikle kiÅŸiye ait kimlik ve benlik bilincini olumsuz yönde etkiler. Duygusal manipülasyon kiÅŸinin ruh saÄŸlığının bozulmasına neden olabilir. KiÅŸinin akıl saÄŸlığını ve öz kontrollerini kaybederek, korku ve tehdit hissetmesine, çaresizlik duygusu yaÅŸamasına sebep olabilir. Öz saygıda azalmaya yol açabilir. KiÅŸilik geliÅŸimini kötü yönde etkileyebilir. Duygusal manipülasyonun yol açtığı bu etkiler kiÅŸinin hayatında travmatik süreçlere neden olabilir. Bu süreçler kiÅŸilerin olumsuz deÄŸiÅŸimler yaÅŸamasına, öz kontrolünü kaybetmesine, rahatsız edici duyguları yoÄŸun olarak deneyimlemesine ve karar verme yeteneklerini yitirmesine yol açabilir. Bu durumların tanı ve tedavisinde psikiyatri ve psikoloji uzmanlarının desteÄŸine ihtiyaç vardır.
Duygusal manipülasyon gibi çeÅŸitli psikolojik ÅŸiddet taktikleri veya gaslighting tekniÄŸi sonuçlarına bakıldığında hem uygulayan hem de maruz kalan kiÅŸi için psikiyatrik tedavi gerektiren halleri doÄŸurabilir. SaÄŸlıklı insan iliÅŸkilerinin oluÅŸabilmesi ve güçlenmesi, toplumsal baÄŸların düzenlenmesi ve ikili iliÅŸkilerin her türlü ÅŸiddetten arındırılması ile mümkündür. Bu nedenle her türlü duygusal ve ruhsal hasara yol açabilecek psikolojik ÅŸiddeti içeren durumların erken safhada belirlenmesi ve tedavi edilmesi gelecekte daha az olumsuz sonuç yaratma potansiyeli taşır.
Manipülasyon Nasıl Yapılır?
Manipülasyon uygulayan kiÅŸi insanların düÅŸünce süreçlerini ve eylemlerini yönlendirmek amacıyla çeÅŸitli taktikler kullanır. Bu teknikleri uygularken bazen ikna etmeye çalışırken bazen de duygusal manipülasyon gibi davranışlar ortaya koyar. Kullandığı stratejiler arasında mahrum bırakma, küçümseme veya duygusal ÅŸiddet uygulama gibi agresif temelli davranışları içeren manipülasyon örnekleri bulunabilir. Manipülatör genellikle karşısındaki kiÅŸinin suçluluk hissetmesine neden olan cümleler de kullanır. Psikolojik manipülasyon gerçekleÅŸtiren kiÅŸi egosantrik düÅŸünme tarzını benimser ve narsistik tutumlar sergiler. Karşısındaki kiÅŸiyi etkilemek için aÅŸağıdaki metotları kullanır:
- Ä°kna etme
- Tavsiye verme
- Algıyı kontrol etme
- Küçümseme
- Duygu sömürüsü
- Mahrum bırakma
- Suçluluk duygusu oluÅŸturma
- Kurban rolünü üstlenme
- Duygusal ÅŸiddet uygulama
Manipülasyon Teknikleri Nelerdir?
Duygusal manipülasyon teknikleri çok çeÅŸitli olabilir ve bu yaÅŸanan durumun belirlenmesini zorlaÅŸtırabilir. BaÅŸlıca duygusal manipülasyon örnekleri aÅŸağıdaki gibidir:
- Suçlu Hissettirir: EÄŸer partneriniz kasıtlı olarak suçlu hissetmenize veya utanmanıza neden olan ÅŸeyler söylüyorsa bu bir duygusal manipülasyon belirtisi olabilir. Mantık dışı olduÄŸunuzu veya dengeyi saÄŸlayamadığınızı iddia edebilir. Özellikle bu suçluluk veya utanç sizi bir eyleme yönlendiriyorsa bu duygusal manipülasyondur. ÖrneÄŸin: "EÄŸer beni seviyorsan, bunu yapmazdın."
- Gaslighting Uygular: Gaslighting, duygusal manipülasyonun kurnaz bir biçimidir. Çünkü sana kendi görüÅŸlerini ve yaÅŸadıklarını sorgulatan bir algı oluÅŸturur. Duygusal manipülatör senin doÄŸru olduÄŸunu düÅŸündüÄŸün bir durumda bile hatalı olduÄŸunu hissettirerek bu durumu kullanır ve seni gerçek olmayan bir ÅŸeyi kabul etmeye zorlar. ÖrneÄŸin: "Para yönetiminde baÅŸarısızsın. Bu yüzden ekonomik durumumuzu ben denetlemeliyim."
- Güvensizliklerini Kullanır: EÄŸer partnerin belirli bir konuda kendine güvenmiyorsa bunu seni belirli bir davranış yapmaya veya yapmamaya itmek için kullanabilir ve bu da duygusal manipülasyonun bir parçasıdır. ÖrneÄŸin: “Çocuklarının asla kötü bir ortamda büyümelerini istemezsin dediÄŸin halde bak ne yapıyorsun!”
- Åžantaj: Partnerin, seninle ilgili bilgileri açığa çıkarmakla tehdit ederek seni manipüle edebilir. Bu tür tehditler, belirli bir ÅŸekilde hareket etmen için duygusal manipülasyon amacıyla kullanılır. ÖrneÄŸin: EÄŸer partnerinin istediklerini yerine getirmezsen harcama alışkanlıklarını annene söyleyeceÄŸini belirterek seni tehdit edebilir. Bu tür bir davranışın sürekli hale gelmesi duygusal manipülasyonun bir iÅŸaretidir.
- Seni Utandırmaya Çalışır: Sürekli olarak ve kasıtlı olarak seni utandırmak da bir çeÅŸit duygusal manipülasyon olabilir. Bu sonunda davranışlarını etkileyebilecek bir utanç hissi yaratır. ÖrneÄŸin: Kilo veremediÄŸin için fazla kilolarınla dalga geçmeye baÅŸlayan partner eÄŸer bu durumu uzun süre boyunca devam ettiriyor ve seni çaresiz ve güçsüz hissettiriyorsa bu duygusal manipülasyonun bir örneÄŸidir.
- Ev Sahibi Rolünün Avantajından Faydalanır: Kendi evin gibi hissettiÄŸin bir yerde bulunmak veya favori kafen de dahil olmak üzere sana güç hissi verebilir. Ancak eÄŸer partnerin sürekli olarak kendi tercih ettiÄŸi mekanlarda buluÅŸmayı tercih ederse bu güç dengesini bozar. Duygusal manipülatörler genellikle mekânın seçimini kullanarak üzerinde kontrol kurmayı hedefler. ÖrneÄŸin: "EÄŸer müsait olduÄŸun bir zamanda ofisime uÄŸrayabilir misin? Seninle buluÅŸmak için çok doluyum." "Bilirsin senin oraya kadar araba sürmek benim için oldukça uzak. Bu akÅŸam yanıma gelmelisin."
- Gerçekleri Saptırırlar: Duygusal manipülatörler genellikle gerçekleri çarpıtarak ve yalanlarla süsleyerek kafanızı karıştırır ve bu durumdan faydalanmayı denerler. Ayrıca olayları abartarak kendilerini daha hassas ve deÄŸerli hissetmeye çalışabilirler. ÖrneÄŸin: "Projeyi sorguladım ve bana doÄŸru gelip aniden bağırmaya baÅŸladı ve hiçbir ÅŸey yapmadığımı iddia etti. Ancak çok iÅŸ yapıyorum, en azından sen bunu biliyorsun deÄŸil mi?"
- EndiÅŸelerini Ä°fade EttiÄŸin Ä°çin Kendini Kötü Hissetmeni SaÄŸlarlar: Bir soru sorduÄŸunuzda veya tavsiye verdiÄŸinizde duygusal manipülasyon uygulayan kiÅŸiler genellikle bu durumu kiÅŸisel alır ve hemen tartışmayı baÅŸlatır. Bu durumu kullanarak endiÅŸelerini ifade ettiÄŸiniz için sizi suçlu hissettirmeye çalışabilirler. ÖrneÄŸin: "Neden bana güvenmediÄŸini anlamakta zorlanıyorum."
- Çabucak Yakınlaşırlar: Duygusal manipülasyon uygulayan kiÅŸiler birbirini tanıma sürecini hızla geçerek en karanlık sırlarını ve zayıflıklarını sizinle paylaÅŸabilirler. Ancak amacı seni özel hissettirerek en gizli bilgilerine eriÅŸmektir. Bu bilgileri öÄŸrenip daha sonra senin aleyhine kullanabilirler. ÖrneÄŸin: "Gerçekten çok derin bir baÄŸ kurduÄŸumuzu hissediyorum. Daha önce hiç kimseyle bu tür bir deneyim yaÅŸamadım."
- Zorba Davranışlarda Bulunurlar: Zorbalık, taciz ve alay etme, duygusal manipülasyonun bir parçasıdır. Çünkü korku veya utanç oluÅŸturabilir ve istedikleri gibi davranışlarınızda deÄŸiÅŸiklik yapabilirler. Bazı manipülatif kiÅŸiler kendilerinin uzman olduÄŸunu iddia ederek seni bilgileriyle boÄŸabilirler. ÖrneÄŸin: "Bu iÅŸte henüz yenisin. Dolayısıyla bunu anlamanı beklemem normal." "Biliyorum bu sayılar senin için fazla gelebilir. Bu nedenle tekrar üzerinden geçerken yavaÅŸça ilerleyeceÄŸim."
- Kendi Sorunlarına Odaklanıp Seninkileri Görmezden Gelirler: EÄŸer günün kötü geçmiÅŸse duygusal manipülatörler bunu kendi problemlerini gündeme getirmek için bir fırsat olarak kullanır. Hedefleri senin yaÅŸadıklarını göz ardı etmekte ve enerjini kendi dertlerine harcamanı saÄŸlamaktır. ÖrneÄŸin: "KardeÅŸin olduÄŸuna minnettar olmalısın. Ben tüm hayatımı yalnızlıkla geçirdim."
- Her Zaman “Åžaka Yapıyorum” Diyerek EleÅŸtirel veya Kaba KonuÅŸurlar: EleÅŸtiri yapan sözler mizah ya da alaycılık kisvesi altında saklanabilir. Duygusal manipülatörler ÅŸakaymış gibi görünen söylemin altından tohumları ekerek ve kendine olan saygını aşındırmaya çalışarak hedeflerine ulaşırlar. ÖrneÄŸin: "EÄŸer masandan kalkar ve biraz hareket edersen bu kadar çabuk nefes nefese kalmazsın.”
- Sorumluluk Üstlenmezler: Duygusal manipülasyon yapan kiÅŸi hiçbir zaman kendi hatalarının sorumluluÄŸunu kabullenmez. Bunun yanında seni her durumda suçlu hissettirmenin bir yolunu bulmayı baÅŸarırlar. DiÄŸer kiÅŸi hata yapmış olsa bile sen kendini özür dilemek zorunda hissedebilirsin. ÖrneÄŸin: "Bunu sadece seni çok sevdiÄŸim için yaptım.”
- Her Zaman Senden Daha Öndedirler: Sen mutlu olduÄŸunda dikkati kendi üzerine çekmek için bir sebep bulurlar. Aynı durum sen bir trajedi veya zorluk yaÅŸadığında da geçerlidir. Onların problemleri daha acil ya da kötü olarak göstererek ilgiyi üzerlerine çekerler. ÖrneÄŸin: "Dedenin vefatına çok üzüldüm. Fakat ben hem anneannemi hem de dedemi iki hafta içinde ardı ardına kaybettim. En azından seninki bu kadar ağır deÄŸil."
- Sizi Sürekli EleÅŸtirirler: Duygusal manipülatörler alay etme veya ÅŸaka yapma bahanesi olmadan seni küçümseyebilir ya da yok sayabilirler. Onların yorumları genellikle kendini deÄŸersiz hissetmeni hedefler. Sıklıkla dalga geçmeye çalışırlar. Ancak bunu yapma nedenleri kendi güvensizlikleri ve belirsizlikleridir. ÖrneÄŸin: "Bu elbise müÅŸteri toplantısı için biraz fazla rahat deÄŸil mi? Sanırım iÅŸi elde etmek için en doÄŸru strateji bu elbiseyi giymek."
KAYNAK:
https://www.medicalnewstoday.com/articles/gaslighting