Obezite Nedir?
Obezite, vücutta aşırı yağ birikimi sonucu ortaya çıkan ve çeşitli sağlık sorunlarına yol açabilen ciddi bir hastalıktır. Günümüzde giderek artan bir sağlık problemi haline gelen obezite kalp hastalıkları, diyabet, hipertansiyon ve bazı kanser türleri gibi kronik hastalıkların riskini önemli ölçüde artırır. Genetik, çevresel ve yaşam tarzı faktörlerinin bir kombinasyonu sonucunda gelişen obezite bireylerin yaşam kalitesini düşürürken aynı zamanda psikolojik ve sosyal sorunlara da yol açabilir.
Obezite Nedir?
“Obezite nedir?” sorusunu vücutta aşırı miktarda yağ birikimi sonucu oluşan ve sağlığı olumsuz yönde etkileyen bir durumdur şeklinde yanıtlayabiliriz. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) obeziteyi vücut kitle indeksinin (VKI) 30'un üzerinde olması olarak tanımlar. VKI, kişinin kilogram cinsinden ağırlığının metre cinsinden boyunun karesine bölünmesiyle hesaplanır (kg/m²).
Obezitenin nedenleri genellikle genetik, çevresel ve yaşam tarzı faktörlerinin bir kombinasyonunu içerir. Sağlıksız beslenme alışkanlıkları, fiziksel aktivite eksikliği, hormonal dengesizlikler ve bazı genetik yatkınlıklar obezite riskini artırır. Ayrıca stres, uyku eksikliği ve bazı ilaçlar da kilo alımına katkıda bulunabilir. Obezite, sadece estetik bir sorun olmanın ötesinde ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Kalp hastalıkları, tip 2 diyabet, hipertansiyon, eklem rahatsızlıkları ve belirli kanser türleri obezitenin başlıca komplikasyonları arasındadır. Ayrıca bireylerin yaşam kalitesini düşürür psikolojik sorunlara, sosyal izolasyona ve düşük özgüvene neden olabilir. Obezitenin önlenmesi ve tedavisi için sağlıklı yaşam tarzı değişiklikleri önemlidir. Dengeli bir diyet, düzenli egzersiz, yeterli uyku ve stres yönetimi obeziteyi kontrol altına almak için temel stratejilerdir. Bunun yanı sıra bazı durumlarda tıbbi müdahaleler, ilaç tedavisi veya obezite cerrahisi de gerekebilir.
Türkiye’de Obezite
2022 yılında yapılan Türkiye Health Survey araştırmasına göre Türkiye'de yetişkinler arasındaki obezite prevalansı aşağıdaki gibidir:
Kaynak: https://data.worldobesity.org/country/turkey-219/#data_prevalence
Notlar: Anket, Avrupa İstatistik Ofisi (Eurostat) tarafından önerilen bazı modülleri içermektedir.
Aksi belirtilmediği sürece aşırı kilo, 25 kg ila 29,9 kg/m² arasındaki bir BMI'yi ifade eder; obezite, 30 kg/m²'den büyük bir BMI'yi ifade eder.
Obezitenin Kökleri Nelerdir?
Obezite sahibi kişiler hastalıkları nedeniyle sürekli olarak utandırılıyor ve suçlanıyor. Bunun nedeni pek çok insanın obezitenin kronik bir hastalık olduğunu anlamamasıdır.
Bunu basit bir irade eksikliği, tembellik veya "daha az yiyip daha fazla hareket etmeyi" reddetmek olarak görüyorlar. Ancak tüm kronik hastalıklar gibi obezitenin de temel nedenleri çok daha derinlere dayanıyor. Genetik, psikolojik, sosyokültürel, ekonomik ve çevresel olabilirler. Utanç ve suçlama döngüsünü kırmamızın ve dünya çapında 650 milyon insanı etkileyen bu karmaşık kronik hastalığa yönelik yaklaşımımızı yeniden değerlendirmenin zamanı geldi.
Biyoloji
İnsan vücudunun kendisini açlıktan korumak için yerleşik mekanizmaları var bu da kilo kaybını sürdürmeyi zorlaştırabilir.
Vücut aç kalmayı önleyecek önemli bir savunma sistemi ile tasarlanmıştır. Ancak vücutta aşırı yağ birikimi yaşandığında bu sistem yüksek yağ seviyemizi savunur. Vücut yağı, beyne ne kadar yağın depolandığını bildiren önemli bir hormon olan leptini üretir. Yağ seviyeleri ve leptin düştüğünde beyin bunu açlık olarak algılayarak metabolizmayı enerji tasarrufuna çevirir ve iştahı artan açlığa azalmış tokluğa dönüştürür. Bu vücut ağırlığımızın düşmesini önlemek için işe yarar.
Ancak bu sistem fazladan yağ kazanma durum söz konusu olduğunda uyum sağlama konusunda pek iyi değildir. Kişi kilo vermeye çalıştığında yağ ve leptin seviyeleri düşer ve vücutta açlık artar, tokluk azalır ve enerji tasarrufu sağlanır. Bu durumda vücut, kilo kaybına karşı direnç gösterir ve kilo alımını teşvik eder. Kişi kilo vermeye ve kiloyu korumaya çalıştığında vücudun düzenleyici sistemiyle bir çekişme içinde kalır.
Kilo alımıyla mücadelede kanıtlanmış stratejiler biyolojinin üstesinden gelmeye yardımcı olacak davranışları benimsemektir. Bunlar arasında kilo takibi, düzenli ve sağlıklı beslenme ve günlük fiziksel aktivite yer alır.
Besinler
Artık tüm dünyada yaygın olarak görülen işlenmiş gıdalar obezitenin hızla artmasına katkıda bulunur. Beslenme alışkanlıkları ve besinler geçilen birkaç on yılda çarpıcı biçimde değişti. En önemlisi yaygın olarak bulunabilen, kalorisi yüksek, besin değeri düşük, uygun fiyatlı işlenmiş gıdalarda önemli bir artış oldu.
Genetik Risk
Genler obeziteye yakalanma olasılığının %40-70'ini oluşturur. Genler ebeveynlerden alınır ve obeziteye yakalanma şansının %40-70'inin genlerden kaynaklandığı tahmin edilmektedir. Obezite, genetik ve çevresel faktörlerin karmaşık etkileşimi sonucu ortaya çıkan bir durumdur. Genetik faktörler, bireylerin obeziteye yatkınlığını belirlemede önemli bir rol oynar. Gen-çevre etkileşimleri, genetik yatkınlığı olan bireylerin çevresel faktörlere maruz kaldığında daha yüksek obezite riski taşıdığını gösterir. Ayrıca genetik varyasyonlar metabolik hız, yağ hücrelerinin sayısı ve büyüklüğü gibi fizyolojik özellikleri etkileyerek enerji dengesini ve vücut ağırlığını belirler. Dolayısıyla genetik, obeziteyi önlemek ve tedavi etmek için kişiselleştirilmiş stratejilerin geliştirilmesinde kritik öneme sahiptir.
Sağlık Hizmetlerine Erişim
Kronik obezite hastalığından muzdarip kişilerin sağlık hizmetlerine kolaylıkla erişebilmesi oldukça önemli. Tedavi sürecini kapsayan diyet, ilaç, egzersiz planı ve psikolojik destekten oluşan kişiye özel tedavi yöntemlerinin herkes tarafından ulaşılabilir olmasıyla tedavi sürecinde başarı elde edilebilir.
Obezitenin gerçekten de bir hastalık olduğuna ilişkin genel farkındalık eksikliği ve halkın obezitenin bir hastalık değil bir yaşam tarzı seçiminin sonucu olduğuna olan inancı, tedaviye ek bir engel oluşturmaktadır. Bu durum özellikle sağlık sistemlerinin bu sorunla baş etme konusunda yetersiz donanıma sahip olduğu düşük ve orta gelirli ülkelerde geçerlidir. 60'tan fazla ülkedeki sağlık sistemlerinde obezite üzerine yakın zamanda yapılan bir araştırma, çoğunun obeziteyle mücadele için yeterli hizmetlerden yoksun olduğunu ortaya çıkarmıştır.
Yaşamsal Olaylar
Doğum öncesi yaşam, erken yetişkinlik, hamilelik, bazı hastalıklar kilo alımını etkileyebilir. Anne karnındaki dönemde annenin beslenme şekli ve bebeklikteki beslenme süreci yetişkinlikte obeziteye zemin hazırlayabilen kritik dönemlerdir.
Akıl Sağlığı
Bazı zihinsel sağlık bozukluklarının belirtileri ve bunlarla ilişkili ilaçlar kilo alımına yol açabilir. Bazı zihinsel sağlık bozukluklarında uyuşukluk, uyku azalması, aşırı uyku ve iştah artışı gibi kilo alımına yol açabilecek belirtiler olabilir. Akıl sağlığı bozukluklarına yönelik bazı tedaviler (örn. antidepresan ve antipsikotik ilaçlar) orta ila önemli düzeyde kilo alımıyla ilişkilendirilmiştir.
Uyku
“Obezite nedir neden olur?” sorusuna verilebilecek bir diğer yanıtta uyku kalitesidir. Uyku eksikliği (hem süre hem de kalite) kardiyovasküler hastalıklar, depresyon ve obezite gibi hastalıklarla bağlantılıdır. Obezite söz konusu olduğunda uyku eksikliği, artan kortizol (kilo alımıyla bağlantılı bir stres hormonu), artan ghrelin (iştahı ve iştahı uyaran bir hormon) ve azalan leptin (bedeninizi uyaran bir hormon) gibi hormonları bozabilir. Yüksek seviyedeki stres hormonları şekerli, yağlı ve tuzlu yiyeceklere olan isteğin artmasına neden olabilir. Uyku sorunlarını yönetmek daha fazla enerjiye sahip olmaya, daha az yeme ihtiyacına ve genel olarak daha iyi hissetmeye yardımcı olabilir. Günlük stres düzeylerini elinizden geldiğince azaltmak veya stresle başa çıkma yöntemlerinizi geliştirmek, bu faktörlerin yanı sıra genel kilo yönetimi planınız üzerinde de olumlu etkilere yol açabilir.
KAYNAK:
https://www.worldobesity.org/