Melatonin Nedir? Etkileri Nelerdir?
Melatonin vücudumuzdaki uyku-uyanıklık döngüsünü düzenlediği kadar yaşlanma sürecini yavaşlatma yeteneği ve genel sağlığı iyileştirme potansiyeli ile de ilgi çeken bir hormon. Uyku düzeniyle ilişkili olan melatonin hakkında tüm bilinmesi gerekenleri sizler için derledik.
Melatonin Nedir?
“Melatonin nedir?” sorusu merak edenler için şu şekilde yanıtlanabilir: Melatonin insan bedeninde doğal olarak var olan ve uyku-uyanıklık döngüsünü düzenleyen bir hormondur. Pineal bez veya diğer adıyla epifiz bezi -ki bu beyne yakın bir konumda bulunur- tarafından salınır. Uyku-uyanma zamanlaması yanında kan basıncının düzenlenmesi ile mevsimsel üreme dürtülerini gibi sirkadiyen ritimle ilgili faktörleri ayarlama görevini de üstlenir.
Melatoninin çoğu etkisi melatonin reseptörlerinin aktive olmasıyla ortaya çıkar. Ancak bazı etkileri hormonun antioksidan özelliği nedeniyledir. Bitkilerde oksidatif strese karşı koruma sağlayabilen hotmon ayrıca çeşitli gıdalarda da bulunur. İlaç veya takviye olarak kullanılan bu hormon genellikle laboratuvarda sentetik olarak elde edilir. Doktor önerisiyle jet lag veya vardiyalı çalışma gibi uyku problemleri için kısa süreli tedavi amacıyla diyet takviyesi olarak da kullanılabilir. Genelde tablet formunda üretilir fakat ağız içine ya da dil altına konulabilen formları da mevcuttur.
Melatoninin Etkileri Nelerdir? Melatonin Ne İşe Yarar?
Peki melatonin ne işe yarar? Melatoninin ana görevi gece ve gündüz döngülerini ya da uyku-uyanıklık döngülerini düzenlemektir. Normal şartlarda karanlık bedenin daha çok melatonin üretmesini tetikler ki bu da uykuya geçiş için bir sinyal verir. Aydınlık ve ışık ise melatonin üretimini azaltır ve bu şekilde uyanma sinyali oluşturur.
Melatonin seviyeleri uyku sorunları yaşayan kişilerde genellikle düşük bulunabilir. Melatonin hormonu uyku düzenlemesi amacıyla takviye olarak kullanılır ancak bu hormonun etkinliğini kanıtlayacak kesin veriler henüz mevcut değildir. Bu alanda yürütülen araştırmalar melatoninin düzenli kullanımının uykuya geçiş sürelerini yaklaşık 6 dakika kadar hızlandırdığını göstermektedir ama toplam uyku süresinde bir değişiklik olmadığı tespit edilmiştir. Ek olarak melatonin kullanımının bırakılmasının ardından 1 yıl içinde uykuya geçiş sürecinin kısalmasının kaybolduğu görülmüştür.
Melatoninin Yan Etkileri Nelerdir?
Melatonin hapı kısa dönemde ve düşük dozda kullanılırsa yan etkileri minimum seviyede kalabilir. Bu yan etkiler arasında:
- Ağız kuruluğu
- Aft (ağız ülseri)
- Anksiyete
- Anormal karaciğer fonksiyon test sonuçları
- Halsizlik
- Baş ağrısı
- Baş dönmesi
- Mide bulantısı
- Dermatit (cilt iltihabı)
- Döküntüler
- Hislerden kaçınma duygusu
- Enerji azlığı
- Gece terlemeleri
- Göğüs ağrısı
- Mide ekşimesi veya hazımsızlık
- Hiperbilirubinemi, yani kanda kırmızı kan hücrelerinin ayrışmasından dolayı bilirubin seviyesinin artması ve ciltte, gözlerde sarılık görülmesi
- Yüksek tansiyon (hipertansiyon)
- Huzursuzluk
- Proteinüri yani idrarda protein bulunması
- Glikozüri yani idrarda şeker bulunması
- İshal
- Karın ağrısı
- Kaşıntı
- Kilo alımı
- Kol ve bacaklarda ağrılar
- Kuru cilt
- Menopoz belirtileri
- Migren
- Psikomotor hiperaktivite, yani aktivite artışına bağlı huzursuzluk
- Ruh halinde değişimler
- Saldırganlık
- Sinirlilik
- Uyuşukluk durumu
- Anormal rüyalar
- Uykusuzluk
- Yorgunluk
Melatonin Nasıl Kullanılır?
Melatonin hormonunun kullanılması öncesi mutlaka bir sağlık profesyoneli veya uzman doktor ile görüşülmesi gerekmektedir. Melatonin, kafein gibi maddeler ve çeşitli ilaçlarla etkileşime girerek olumsuz yan etkilere yol açabilir veya vücutta gereken seviyenin üzerinde olduğunda sağlık sorunlarının ağırlaşmasına neden olabilir. Bunun yanında depresyon semptomlarını ağırlaştırabilir ve diyabet hastalarında kan şekeri düzeylerini yükseltebilir. Bu nedenle melatonin kullanan diyabetik bireylerin kan şekerini dikkatlice izlemesi gerekmektedir. Ayrıca tansiyonu kontrol etmek için belirli ilaçları alan kişilerde, melatonin yüksek tansiyona sebep olabilir.
Hamilelikte Melatonin Kullanımı
Ağızdan alındığında ya da sıkça ve yüksek dozlarda enjeksiyonla verildiğinde melatoninin doğum kontrol haplarına benzer etkileri olabilir ve bu durum hamile kalma sürecini zorlaştırabilir. Bunun yanında hamile kalmaya çalışan kadınların düşük dozda melatonin kullanmasının güvenli olup olmadığına dair yeterli ve güvenilir araştırma bulunmamaktadır. Melatonin kullanımının hamilelik sırasında ne kadar güvenli olduğu konusunda da yeterli bilgi yoktur. Bu nedenle, daha net araştırmalar yapılıncaya kadar, hamilelik veya hamile kalmaya çalışma sürecinde melatonin kullanılmaması önerilir. Aynı durum emzirme dönemi için de geçerlidir; melatonin kullanımının bu dönemdeki güvenliği hakkında yeterli bilgi bulunmamaktadır, dolayısıyla kullanmaktan kaçınmak en iyisidir.
Çocuklarda Melatonin Kullanımı
Melatoninin ergenlik dönemindeki gelişime müdahale edebileceğine dair belirsiz endişeler mevcuttur. Bu endişeler henüz kesin olarak doğrulanmamış olsa da melatonin ancak tıbbi gereklilik durumunda çocuklar tarafından kullanılmalıdır. Çocukların oral yolla melatonin almasının güvenli olup olmadığına dair henüz yeterince kanıt bulunmamaktadır.
Melatonin Nasıl Arttırılır?
Melatonin vücut tarafından doğal olarak üretilen ve uyku düzeninde kritik bir rol oynayan bir hormondur. Melatonin takviyeleri ile beraber aşağıdaki yöntemlerin de melatoninin üretimini artırmada etkili olduğu bilinir:
- Uyumadan önce güçlü ışıklardan kaçınmanız ve uyumanız gereken alanı karanlık tutmanız tavsiye edilir.
- Her gün aynı saatte yatmak ve uyanmak melatonin seviyelerini dengelemeye yardımcı olacaktır.
- Bilgisayar, telefon ve televizyon gibi mavi ışık yayan cihazları en az 1 saat önce kapatarak melatoninin üretimine katkı sağlayabilirsiniz.
- Kiraz, badem, muz gibi melatonin açısından zengin yiyecekler tüketmek melatonin seviyelerini yükseltmekte faydalı olabilir.
- Yalnızca doktorunuzun belirttiği dozlarda melatonin takviyeleri kullanmayı düşünebilirsiniz.
Melatonin Hangi Besinlerde Bulunur?
Melatonin ilaç olarak tüketilmeden önce mutlaka besinlerle vücuda alınmalıdır. En çok melatonin içeren besin ise vişnedir. Vişne içeriğinde bolca melatonin bulunan bir meyvedir bu nedenle uyku sorunu yaşayan kişilere sıklıkla tavsiye edilir. Barbunya, kuru fasulye gibi baklagiller ve rezene, çemen otu, hardal, sarı kantaron gibi bitkiler de melatonin içerir. Kirazdaki melatonin, uykusuzluğa karşı oldukça faydalıdır. Ayrıca uyku hormonu triptofan içeren fındık ve ceviz de doğal bir melatonin kaynağı olarak bilinir ve uyku sorunu olan kişilere yardımcı olabilir.
Kaliteli uyku hakkında detaylı bilgi almak için "Günde Kaç Saat Uyumalı?" başlıklı yazımıza göz atabilirsiniz.
KAYNAK: https://www.nccih.nih.gov/health/melatonin-what-you-need-to-know
SIK SORULAN SORULAR
Melatonin gece-gündüz döngülerini düzenleyerek uyku düzenini sağlar. Uyuma saatinizde odanızı karanlık tutmak, vücudunuzun melatonin üretmeye başlamasını teşvik eder ve böylece uykuya geçiş sürecini kolaylaştırır. Ancak aydınlık bir oda, vücudunuza uyanma sinyali verir ve bu da melatonin üretiminin azalmasına sebep olur.
Melatonin takviyesi kullanmadan önce kesinlikle bir uzmana danışılmalıdır. Melatoninin bazı ilaçlarla etkileşime girebileceği için doğru dozun alınması önemlidir. Aşırı kullanım sağlık problemlerine yol açabilir. Melatonin takviyesi tablet, pastil, jel ve sakız formunda tüketilebilir.
Melatonin kullanımında belirli bir dozaj kılavuzu yoktur. Uzman hekimin belirleme yaptığı miktarlarda, 1 mg'dan 10 mg'a kadar değişen dozlarda melatonin takviyesi alabilirsiniz. Melatonin takviyesini uyku kalitesini iyileştirmek amacıyla kullanırken düşük dozda başlamak genellikle tavsiye edilir. Yatmadan önceki yarım saatte alınan melatonin, daha çabuk uykuya geçiş yapmanızı sağlar. Ancak melatonin kullanımında doktorunuza danışmak ve doğru miktarda tüketmek, muhtemel yan etkiler açısından kritiktir.
Düzgün ve yeterli bir uyku programının oluşturulması, aynı saatlerde yatıp uyanma eğiliminde olan kişinin melatonin hormonundan daha fazla fayda sağlamasını mümkün kılar.
Depresyon durumlarıyla melatonin seviyeleri arasında bir bağlantı bulunmaktadır. Depresyon hastalarında genellikle melatonin seviyeleri düşükken, kortizol seviyeleri ise yüksektir. Melatonin seviyelerinin artması ve tedaviye olumlu yanıt verme durumu arasında bir bağlantı bulunabilir. Depresyon tedavisinde kullanılan çoğu ilaç, etkilediği beyin kimyasalları yoluyla melatonin salınımını artırır.
Uyku sorunları için kullanılan melatonin, yatacağınızdan 2 saat önce alınabilir.
Melatonin takviyeleri, jet lag yaşayanlar, uyku problemleri olanlar, çocuklarda uyku bozuklukları ve ameliyat öncesi kaygısını hafifletmek isteyen kişiler tarafından kullanılabilir.
Yaşlandıkça vücudunuzda melatonin salınımı azalır. Azalan melatonin hormonu, demans, duygusal durum bozuklukları, tip 2 diyabet ve kanser gibi hastalıklara sebep olabilir.
Melatonin hormonunu artırmanın yolları arasında ekran süresini kısıtlamak, kafein alımını azaltmak ve beslenme alışkanlıklarına dikkat etmek yer alır. Ayrıca geceleyin ışığı düşürmenin de büyük önemi vardır. Güneşlenmek ve stresten kaçınmak da melatonin hormonunu artırmada yardımcı olabilir.
Melatonin genellikle kısa süreli kullanımlarda herhangi bir problem oluşturmayan bir maddedir. Melatoninin, diğer uyku ilaçları gibi bağımlılık yapıcı özellikleri ya da sürekli kullanım sonrasında vücudun bu maddeye karşı direnç geliştirmesi durumu söz konusu değildir. Ancak, baş ağrısı gibi yan etkilere neden olabilir.
Melatonin takviyeleri tablet, kapsül veya sıvı formunda alınabilir. Melatonin hapları, gecikmiş uyku-uyanıklık faz bozuklukları ve 24 saatlik uyku-uyanıklık döngüsünün düzensizliklerinde faydalı olabilir. Uykusuzluğun giderilmesi ve uyku döngüsünün iyileştirilmesi için melatonin hapları kullanılabilir; ancak diğer bazı ilaçlarla etkileşime geçebilirler. Bu yüzden mevcut herhangi bir hastalığınız varsa veya belirli ilaçlar kullanıyorsanız, doktorunuza bilgi vermelisiniz.
Hipermelatoninemi olarak adlandırılan melatonin hormonu fazlalığı genellikle melatonine bağlı uyku ilaçları kullanımında görülür. Doğal olarak oluşan melatonin aşırılığı oldukça nadirdir. Ancak, anoreksiya nervoza, polikistik over sendromu ve üreme hormonlarının azalması gibi durumlarda ortaya çıkabilir. Melatonin hormonu fazlalığının belirtileri arasında baş ağrısı ve baş dönmesi, vücut ısısında düşme, gün içinde sürekli uykululuk hissi ve hipotoni (kas tonusunun azalması) bulunabilir.
Yorum Ekle
