Steroidler, doÄŸal olarak vücutta bulunan veya sentetik olarak üretilen hormon benzeri bileÅŸiklerdir. DoÄŸal olarak vücutta bulunan bu bileÅŸikler özellikle hormonlar olarak iÅŸlev görür ve çeÅŸitli metabolik süreçlerin düzenlenmesinde önemli rol oynar. Ancak, steroidler sadece vücutta üretilen hormonlarla sınırlı deÄŸildir; sentetik versiyonları da mevcuttur ve tıbbi tedavilerde veya performans artırıcı olarak kullanılabilir. “Steroid nedir, ne iÅŸe yarar?” sorusunun yanıtını sizler için derledik.
Steroid Nedir?
Steroidler, dört karbon halkasından oluÅŸan organik bileÅŸikler sınıfına girer ve vücutta pek çok önemli iÅŸlevi yerine getirir. Hem bitkilerde hem de hayvanlarda doÄŸal olarak bulunurlar ve özellikle hormonlar olarak görev yapar. Steroid hormonları, vücudun farklı sistemlerini düzenleyen kimyasal habercilerdir ve bu hormonlar arasında kortizol, testosteron, östrojen ve progesteron gibi çeÅŸitli hormonlar bulunur.
Steroidler, lipitler (yaÄŸlar) kategorisinde yer alır ve kolesterol gibi maddelerden türetilirler. Kolesterol, steroid hormonlarının yapı taşıdır ve bu hormonların sentezinde kritik bir rol oynar. Steroidler, vücuttaki inflamasyonu azaltmak, bağışıklık sistemini düzenlemek, cinsiyet özelliklerini ve üreme fonksiyonlarını kontrol etmek gibi birçok farklı iÅŸlevde rol oynarlar. Ayrıca, steroidlerin sentetik versiyonları, tıpta çeÅŸitli hastalıkların tedavisinde ve sporda performans artırıcı olarak kullanılmaktadır.
Steroid Ne Ä°ÅŸe Yarar?
Steroidler, vücutta birçok önemli iÅŸlevi yerine getirirler ve bu nedenle hem tıbbi hem de sportif alanlarda geniÅŸ bir kullanım yelpazesine sahiptirler. Steroidlerin baÅŸlıca kullanım alanları ve iÅŸlevleri aÅŸağıdaki gibidir:
- Kortikosteroidler, iltihaplanmayı azaltmada etkilidir ve astım, romatoid artrit, lupus gibi inflamatuar hastalıkların tedavisinde yaygın olarak kullanılır.
- Otoimmün hastalıklarda bağışıklık sistemini baskılamak için kullanılırlar. ÖrneÄŸin, organ nakli sonrası organ reddini önlemek için kullanılabilirler.
- Testosteron eksikliÄŸi gibi hormon dengesizliklerinin tedavisinde kullanılırlar. Ayrıca menopoz sonrası östrojen tedavisinde de yer alırlar.
- Alerjik reaksiyonları ve anafilaktik ÅŸok gibi ciddi alerjik durumları kontrol altına almak için kullanılırlar.
- Anabolik steroidler, protein sentezini artırarak kas kütlesi ve gücünü artırmada kullanılır. Bu, sporcular arasında yaygındır, ancak yan etkileri nedeniyle dikkatli kullanılmalıdır.
- Performans artırıcı olarak kullanıldıklarında, sporcuların dayanıklılık ve performansını artırabilirler. Ancak, doping olarak kabul edilen bu kullanım birçok spor dalında yasaktır ve ciddi saÄŸlık riskleri taşır.
- Egzama, sedef hastalığı gibi cilt hastalıklarının tedavisinde topikal steroidler kullanılır.
- Astım ve kronik obstrüktif akciÄŸer hastalığı (KOAH) gibi solunum yolu hastalıklarının yönetiminde inhaler steroidler kullanılır.
Kortikosteroidler Ne Ä°çin Kullanılır?
Kortikosteroidler, birçok tıbbi durumda yaygın olarak kullanılan güçlü anti-inflamatuar ve immünosüpresif ilaçlardır. Kortikosteroidlerin baÅŸlıca kullanım alanları aÅŸağıdaki gibidir:
- Astım: Astım ataklarını önlemek ve kontrol altına almak için kullanılır. Ä°nhaler formda verildiÄŸinde, akciÄŸerlerdeki iltihaplanmayı azaltarak solunum yollarını açar.
- Romatoid Artrit: Eklemlerdeki iltihabı azaltarak aÄŸrı ve ÅŸiÅŸliÄŸi hafifletir. Hem sistemik hem de lokal olarak (örneÄŸin, eklem içine enjeksiyon ÅŸeklinde) uygulanabilir.
- Crohn Hastalığı ve Ülseratif Kolit: Bağırsaklarda iltihabı azaltarak bu inflamatuar bağırsak hastalıklarının semptomlarını hafifletir.
- Åžiddetli Alerjiler: Anafilaktik ÅŸok gibi hayatı tehdit eden alerjik reaksiyonları tedavi etmek için kullanılır. Ayrıca, mevsimsel alerjiler ve atopik dermatit gibi durumlarda da etkili olabilir.
- Alerjik Rinit: Burun spreyleri veya oral formları ile burun iltihabını ve tıkanıklığını azaltır.
- Lupus Hastalığı: Bağışıklık sisteminin kendi dokularına saldırmasını engelleyerek hastalığın belirtilerini kontrol eder.
- Multiple Skleroz: Atakları azaltmak ve sinir sistemi iltihabını hafifletmek için kullanılır.
- Sarkoidoz: Vücuttaki granülomların (iltihaplı hücre kümeleri) neden olduÄŸu iltihabı azaltır.
- Egzama: Ciltteki iltihabı ve kaşıntıyı azaltmak için topikal olarak uygulanır.
- Sedef Hastalığı: Ciltteki iltihabı ve plakları hafifletir.
- Adrenal Yetmezlik: Addison hastalığı gibi durumlarda, vücudun yeterince kortikosteroid üretmediÄŸi durumlarda eksikliÄŸi tamamlar.
- Organ Reddi Önleme: Nakledilen organın vücut tarafından reddedilmesini önlemek için immünosüpresif olarak kullanılır.
- Kanser Tedavisi: Lenfoma ve lösemi gibi bazı kanser türlerinin tedavisinde kemoterapi ile birlikte kullanılır.
- Beyin Tümörleri: Beyin ödemini azaltmak için kullanılır.
Steroid Hormonu Nedir?
“Steroid hormonu nedir?” sorusunu steroid hormonları, vücutta çeÅŸitli fizyolojik süreçleri düzenleyen ve kolesterolden türetilen lipit hormonlardır ÅŸeklinde yanıtlayabiliriz. Bu hormonlar, hücre zarını geçip hücre içindeki reseptörlere baÄŸlanarak gen ekspresyonunu düzenlerler. Steroid hormonları, dört karbon halkasından oluÅŸan tipik bir yapıya sahiptir.
Steroidler Ne Ä°ÅŸe Yarar?
“Steroidler ne iÅŸe yarar?” sorusunun yanıtı aÅŸağıdaki gibidir:
- Aldosteron: Kan basıncı ve hacmini yükselterek kan basıncı düzenlemesine yardımcı olur.
- Kortizol: Vücudun stresle baÅŸ etmesine ve metabolizmanın düzenlenmesine yardımcı olur.
- Testosteron: Erkek cinsiyet hormonu olan testosteron, az miktarda kadın yumurtalıklarında ve testisler tarafından üretilir. Erkek üreme organları ve erkek sekonder cinsiyet özelliklerinin geliÅŸimini saÄŸlar.
- Östrojen: Kadın cinsiyet hormonu olan östrojen, iskelet büyümesine ve kadın cinsiyet özelliklerinin geliÅŸimine yardım eder.
- Progesteron: Bir diÄŸer kadın cinsiyet hormonu progesteron, yumurtalıklarda üretilir. Progesteron hamilelikte rahim astarının oluÅŸması için önemlidir.
Steroid Ä°laçlar Nelerdir?
Piyasada birçok farklı formda bulunan steroid ilaçlar aÅŸağıdaki gibidir:
- Oral steroidler: oral solüsyon, tablet ve suda çözünür tablet formlarındadır. En yaygın kullanılan oral streoid grubu glukokortikoidlerdir.
- Topikal steroidler: Merhem, krem ve losyon formunda içerikler sedef hastalığı, egzama ve kontakt dermatit gibi cilt rahatsızlıklarında kullanılır.
- Burun spreyleri ve burun damlaları: Burun polipleri, alerji ve saman nezlesi için kullanılır.
- Göz damlaları: Göz ameliyatı sonrası iltihabı önlemek adına ya da göz iltihaplanmasında ya da kullanılır.
- Kulak damlaları: Kulak kanalı iltihabı için kullanılır.
- Rektuma uygulanabilen fitiller, merhemler veya köpükler: Crohn hastalığı veya ülseratif kolit gibi bağırsak iltihabı durumları için kullanılır.
- Steroid inhalerleri: AkciÄŸerlere nefes yoluyla alınan steroid türüdür. Genellikle kronik obstrüktif akciÄŸer hastalığı (KOAH) ve astım tedavisinde kullanılır.
- Steroid enjeksiyonları: Tenisçi iltihabı, tendon iltihabı ya da eklemleri etkileyen hastalıklar gibi yumuÅŸak dokuları etkileyen bazı durumlarda kullanılabilir.
Steroid Yan Etkileri Nelerdir?
Steroid yan etkileri kullanılan steroid türüne göre farklılık gösterir.
- Oral steroidler 3 haftadan daha kısa bir süre kullanıldıklarında çoÄŸunlukla yan etkilere neden olmaz. Daha uzun süreli kullanımda ise hazımsızlık veya mide sorunları, iÅŸtah artışı veya kilo alma, uyku güçlüÄŸü, ruh hali deÄŸiÅŸiklikleri (sinirlilik, kaygı, depresyon vb.), enfeksiyon riskinde artış (özellikle su çiçeÄŸi, zona ve kızamık), kan ÅŸekeri yüksekliÄŸi veya diyabet, kemik erimesi (osteoporoz), yüksek tansiyon, cushing sendromu, glokom, katarakt gibi olası yan etkilere neden olabilir.
- Steroid inhalerler doÄŸru ve normal dozlarda kullanıldığında genellikle yan etki riski çok düÅŸüktür. Nadiren de ağız ya da boÄŸaz aÄŸrısı, ses boÄŸukluÄŸu, burun kanaması, öksürük, pamukçuk gibi yan etkilere neden olabilir.
- Steroid burun spreyleri nadir olarak burunda batma, yanma, kuruma, kabuklanma, kaşıntı, kızarıklık veya şişlik, burun kanaması, ağızda hoş olmayan bir tat, boğaz kuruluğu ya da tahriş gibi yan etkilere neden olabilir.
- Steroid enjeksiyonları enjeksiyonun verildiÄŸi yerde birkaç gün boyunca aÄŸrı ve rahatsızlık hissi, geçici morarma veya cilt altında kan toplanması, kızarıklık, ÅŸiÅŸme ve aÄŸrıya neden olan bir enfeksiyon, bölgede yaÄŸ kaybı, ciltte soluk bir renk, diyabet hastalarında birkaç gün sürebilecek kan ÅŸekeri artışı, tansiyon hastalarında birkaç gün sürebilecek tansiyon artışı, baÅŸ aÄŸrısı gibi etkiler yaratabilir.
KAYNAKLAR:
https://www.nhsinform.scot/tests-and-treatments/medicines-and-medical-aids/types-of-medicine/corticosteroids#who-can-use-them
https://medlineplus.gov/steroids.html
https://medlineplus.gov/anabolicsteroids.html
SIK SORULAN SORULAR